Preeklampsiya diaqnozlu hamiləliyi 28-ci həftəyə qədər davam etdirə bildik. 28-ci həftədə ananı xilas etmək üçün hamiləliyi dayandırmağa məcbur olduq. 1000 qr çəkiylə vaxtından əvvəl doğulmuş körpənin qayğısına isə yenidoğulmuşların reanimasiyası şöbəmiz qaldı. Körpə 1800 qr çəkiyə çatdırılaraq sağlamlıq problemləri olmadan ana ilə birlikdə evə yola salındı. Dünyanın bir çox yerində belə hamiləliklər ananı xilas etmək üçün uşağı qurban verməklə nəticələnir. Ege Hospital komandası olaraq həm ananı həm körpəni xilas edə bildiyimiz üçün sevincli və qürurluyuq.
Uşaq yaş qrupunda, özəlliklə, ilk 5 ildə bəzən bir necə dəqiqə sürən, “komplike olmayan” dediyimiz, yəni daha çox müddətə baxırıq biz burada, 30 dəqiqəni aşmayan müddətdə qıcolmalar ola bilər.
Qıcolmaların səbəbi, adətən, viral infeksiyalar və bakterial infeksiyalardır. Örnək verirəm: Viral infeksiyalar: qastroenterit və yaxud da kəskin respirator virus infeksiyalarından sonra qıcolmalarla qarşılaşa bilirik.
Valideyn nə etməlidir?
Əgər bir uşağı 3-4 dəqiqəlik qıcolma ilə yaxalayıbsa valideyn, onu 30 dəqiqəni keçmədiyi müddətcə beyinə xəsarətdən bəhs edilə bilməz.
Müəyyən əlamətlər olur, müəyyən klinika olur. O klinika nələrdir?
Çənə kilidlənmə, ağızdan su axması, gözlərin bir tərəfə axması və vücudda titrəmələrdir. Valideyn bunun təlaşına qapılmasın.
Bizə gətirənə qədər, ən yaxın xəstəxanaya gətirənə qədər 103 xidmətini çağıraraq, tez bir zamanda ilıq duşun altına salmalıdır uşağı. O müddətdə uşaq 80 faiz ehtimalla özünə gələcək. Qızdırmanın düşməsi fonunda özünə gələcək.
Qətiyyən ağzına qaşıqla müdaxilə etməsin və ya barmaqla çənəsini açmağa cəhd göstərməsin.
Tez bir zamanda, 20 dəqiqə içərisində, əgər valideyn uşağı xəstəxanaya gətirəcəksə, heç bir şəkildə beyində xəsarət yaratmadan və həkimin, təbii ki, müdaxiləsindən sonra beyində xəsarət yaratmadan o qıcolma durmuş olacaqdır.
5 yaş qrupunda beynimizdə yarımkürələrimiz tam inkişaf etmədiyi üçün bütün viral və ya bakterial infeksiyalarda bu kimi, yəni viral ineksiyaları örnək verirəm, respirator virus infeksiyalarında və yaxud da kəskin qastroentritlərində… Bakterial infeksiyalardan sidik yolları infeksiyalarında və ya bunun kimi səbəblərdən, qıcolma keçirmə ehtimalımız var.
Bütün uşaqlarda görülmə ehtimalı haradasa eynidir. O səbəbdən “Mənim uşağım qıc oldu, beynində xəsarət ola bilərmi? Bundan sonra hər hansı bir nevroloji müayinə gərəklidirmi?”
Əgər 30 dəqiqə bu qıcolma keçməyibsə, daha da qısaldaq bu zamanı… Qıcolmalar 1-2 dəqiqə, maksimum 3-4 dəqiqə çəkə bilir. Həkimə gələnə qədər bütün qıcolmaların yüzdə 80-90-ı keçmiş olur.
Əgər 30 dəqiqəni aşmayan qıcolmadırsa və təbii ki, həkim müdaxiləsindən sonra, həkim müayinəsindən sonra kompleks bir şey müəyyən edilməyibsə, əgər ciddi bir şey uşaqda təsbit edilməyibsə, qızdırma ilə qıcolmaların səbəbi bəyində xəsarət yaratmadan sovuşur və ensefaloqramma və yaxud da MRT müayinələrinə ehtiyac duyulmur.
Əgər 30 dəqiqəni keçən qıcolma varsa və 24 saat içərisində bu qıcolma xəstəxana şəraitinə və yaxud da fərqi yoxdur evdə təkrarlanıbsa, o zaman EEQ dediyimiz iləri bir müayinə üsuluna və yaxud da MRT dediyimiz və yaxud da nevroloji dəyərləndirməyə ehtiyac duyulur.
Adətən,qıcolmalar xəstəliyin birinci, ikinci günü görülürlər. Valideyn 40 dərəcə temperatur olanda, adətən, narahat olur, “Mənim uşağımın 40 dərəcə temperaturu var və qıc olacaq”. Xeyr, qıcolmaların çoxu 37,2-lərdə, 37,1-lərdə keçilir. Həkimə müraciət edənə qədər 40 dərəcəyə qədər temperatur çıxmış olur. O səbəbdən “sub-klinik qıcolma” dediyimiz bir şey var…
Sub-klinik qıcolmanın səbəbi nədir?
Adətən, uşaqlarda 37.1-lərdə qıcolma olur və 38-39-a keçən uşaqlarda adətən qıcolma görmürük biz.
Mən yenə vurğulayıram qıcolma 37,2-lərdə, 37.3-lərdə, ümumiyyətlə, olur. O müddətdə əgər uşaq narahatdırsa, qıcolma əleyhinə deyil də, qızdırmasalıcı siroplardan istifadə eləyə bilərik.
Amma ümumi olaraq bizim qızdırma salıcımız üçün sərhəddimiz 37,8 və üzəridir. Amma valideyin narahatdırsa, “Mənim uşağım qıcolma ehtimalı ola bilər, mənim uşağım temperaturdan özünü buraxa bilər”, o zaman 37-ni keçdikdən sonra da qızdırmasalıcı verə bilərik.
Perinatal asfiksiya, ya da körpənin doğumda oksigensiz qalması.
Dünyanın inkişaf etmiş səhiyyə sistemlərinin olduğu dövlətlərdə belə min doğumda 2-9 arasında dəyişməkdədir. Bu Avropa və Amerika üçün rəqəmlərdir.
İnkişaf etməkdə olan dövlətlərdə belə bir rəqəm, belə bir statistika yoxdur. Bu dövlətlərdə, çox güman ki, çox daha yüksəkdir.
Bunun səbəbi uşaqlıqdan plasentanın doğumdan daha əvvəl ayrılması, göbək ciyəsinin uşaqdan daha əvvəl xaricə çıxması, ananın təzyiqinin düşməsi, ya da doğumun son mərhələsində ananın kifayət qədər gücənib uşağı çıxarda bilməməsi və başın doğum kanalında sıxılması kimi fərqli səbəbləri vardır.
Bütün dünyada qarşısı alına bilməyən bir prosesidir. Amerikada da qarşılaşılır, Avropada da qarşılaşılır… O zaman mümkün olduqca belə bir şey olmasın deyə önləmlərimizi biz alaq. Amma buna rəğmən əgər belə bir şeylə qarşılaşırıqsa, ilərləyən zamanda uşağın şikəst olmaması, SP – uşaq selebral iflic olmaması üçün bəzi müalicələr yaradıldı.
Doğumda oksigensiz qalmanın da, hal-hazırda sübut olunmuş tək müalicəsi hipotermiya müalicəsi, yəni uşağın soyudulma müalicəsidir.
Amma bu, kontrolsuz soyudulma deyil, bədən temperaturun müəyyən dərəcələrdə 33.5-34 dərəcə temperaturda saxlanma ilə 72 saat ərzində soyudulması müalicəsidir. Və dünyada sübut olunmuş tək müalicədir.
Bəzən soruşulur ki, “Elə dərman varmı ki, bu dərmanı biz verək, soyutma müalicəsi olmasın, ya da ilərləyən zamanda uşaqda qalıq əlamət qalmasın?”
Bu gün elə bir dərman yoxdur. Sadəcə bu dərmanlar tədqiqat mərhələsindədir, hipotermiya – soyutma müalicəsinin yanında dəstək olaraq verilir.
İndi insanlar dünyaya körpə gətirdikdə daha çox dəbdəbəyə üstünlük verir, daha çox görünüşə, sosial mediada şəkillərin paylaşılmasına, bir çox şeylərə əhəmiyyət verir.
Çox təəssüf ki, bu körpənin harada doğulacağına, bu körpədə doğumda işlər yolunda getməzsə, yatırılacaq reanimasiya şöbəsinə… Deyək ki, oksigensiz qaldı, buna hipotermiya müalicəsi veriləcək bir cihazın olduğu bir xəstəxanadamı doğacam? Ya da mənim uşaq həkimim kim olacaq? Nələrə mənim uşaq həkimim diqqət edəcək, necə keçəcək bu proses?
Buna, çox təssüf ki, çox az insan diqqət edir. Böyük çoxluq daha çox sosial mediada paylaşacağı şəkillərə, kadrlarına daha çox diqqət edir.
Hal-hazırda, hal-hazırda çox təssüf ki, doğum ağırlaşmaları 2021-ci il olmasına rəğmən qarşılaşılır və uzun bir müddət daha qarşılaşacaq kimi görünür.
Biz Ege Hospitalda, Ege Hospitalın yeni rəhbərliyi ilə reanimasiyamızı bütün bu standartları qarşılayacaq şəkildə qurmaq mövzusunda anlaşdıq.
O cümlədən, Avropada, Amerikada, Türkiyədə olub bizdə olmayan cihazlardan biri də hipotermiya cihazı idi ki, “Əgər bir doğumumuzda buna ehtiyac olarsa, niyə xəstəmizə biz bunu tədbiq etməyək, bu müalicəni həyata keçirməyək?” deyə bu sualı özümüz öz-özümüzə rəhbərliklə verdik. Və biz bu cihazı Ege Hospitala gətirdik. Hal-hazırda hipoksik doğumlarda bu cihazımız, hipotermiya cihazımız var və bunla müalicəni aparacaq komandamız var. Amma burada yenə də ilk 6 saat, doğumdan sonra 6, olmadı 12 saata qədər bu qərar verilib başlanması gərəkir.
6 (12) saatı keçdikdən sonra artıq qatarın arxası ilə qaçmaq məcburiyyətində qalacağıq. Bundan sonra elə bir müalicə yoxdur ki, sən bu uşağın beynin qoruyasan. Bundan sonra ancaq fizioterapiya və dəstək müalicələri gündəmə gəlir. Səbəbi ortadan qaldıra bilmirik.
