Neyrocərrahiyyə / Ege Hospital - Sağlamlığınız, sağlamlığımızdır.

beyin-sisi-1200x675.jpeg

19 May 2022 Neyrocərrahiyyə2

“Beyin şişləri nədir? Hansı simptomlarla özünü büruzə verə bilir? Hansı müayinə və müalicə üsulları vardır?” və nəhayət “Proqnozu nədir?”

Beyin şişləri bir qrup hüceyrə və ya toxumanın anormal və sürətli böyüməsi nəticəsində ortaya çıxır. Ən sıx simptomu baş ağrısıdır. Bundan başqa: qusma, qıcolma, ətraflarda gücsüzlük, danışığın pozulması, yerimənin pozulması və s. kimi simptomlarla özünü büruzə verə bilir. MRT və digər radioloji görüntüləmə metodları vasitəsilə diaqnoz qoyduqdan sonra müalicə taktikası seçilir.

Hər beyin şişi əməliyyat olunmur

Bütün beyin şişlərinin müalicə taktikasında cərrahi müalicə məsləhət görülmür. Bəzi xəstələrə heç bir cərrahi müalicə tövsiyə edilmədən sadəcə klinik müşahidə tövsiyə olunur, bəzilərinə sadəcə radioterapiya, bəzilərinə sadəcə kimyaterapiya, bəzi xəstələrə qapalı yolla stereotaktik yolla biopsiya alınması tövsiyə edilməkdədir.

Cərrahi olaraq müalicə edilən xəstələrdə isə bəzilərinə kombinasiyalı şəkildə neyroonkologiya konsiliumunda əməliyyat öncəsi və sonrası müəyyən edilmiş müalicələrlə müasir müalicə protokolları başlanılmaqdadır.

Müalicə taktikası xəstə üçün spesifik olaraq seçilir

Bundan əlavə müalicə taktikasında mütləq xəstənin yaşı, cinsiyyəti, peşəsi, şişin lokalizasiyası, böyüklüyü və s. nəzərə alınaraq hər xəstəyə uyğun, yəni xəstəyə spesifik olaraq müalicə taktikası seçilməlidir. Uyğun və zamanında olan müalicə metodları ilə, xüsusilə də müasir neyrocərrahiyyədə olan mikroskop altında müasir mikrocərrahi metodlarla aparılan müalicələr sonrası xəstələrdə uzun və konfortlu bir həyat yaşaya bilməkdədir.

Uzman Dr.Toğrul Cavadov, Neyrocərrah

 

 


beyin-sislerinin-elametleri.jpeg

29 November 2021 Neyrocərrahiyyə3

Bu gün beyin şişləri haqqında danışacağıq. Beyin tümörləri haqqında yəni. 

Şikayətləri hansılardır? Yəni hansı hallarda beyin şişindən şübhələnmək lazımdır? İlk növbədə bu barədə danışmaq istəyirəm. 

Nələr var?

Baş ağrıları, epilepsiya beyin şişi əlaməti ola bilər

Birincisi, xüsusilə, baş ağrısı olur. Şiddətli baş ağrıları beyin şişlərinin əlamətlərindən biridir. Təbii ki, hər baş ağrısı beynin şişinin olduğunu göstərmir. Beyin şişləri ilə əlaqəsi olmayan çoxlu baş ağrıları var. 

Çünki cəmiyyətə nəzər saldıqda, xüsusən də, qadınlarda 90 faizi baş ağrılarından şikayətlənirlər. Ona görə də bütün baş ağrıları beyin şişi deyil. 

Ancaq xüsusilə, gecə baş ağrıları, heç keçməyən baş ağrıları, baş ağrısı ilə birlikdə ürəyi getmə, epilepsiya, baş ağrısı ilə paralel, xüsusilə, qusmanın olması, şiddətli qusma, irəli fışqırma tərzində qusmanın olması bizi beyin şişi haqqında düşündürən şikayətlərdən biridir.

Epilepsiya beyin şişi əlaməti ola bilər

Başqa bir əlamət də: Xəstələr bizə ən çox epilepsiya ilə müraciət edirlər. Yəni qıcolma olurlar. Bu epilepsiya müxtəlif növ ola bilər. Onlarda epilepsiya ola bilər.

Şişin yerləşməyinə görə əlamətlər

Yenə beyin şişinin yerləşməyinə görə müxtəlif klinik təzahürlər, müxtəlif simptomlar, şikayətlər xəstələdə ola bilir. Nə kimi? Məsələn, nitq mərkəzindədirsə, təbii ki, xəstə danışa bilmir, nitqi pozula bilir.

Yenə “frontal” dediyimiz ön hissələrdə bir şişlik varsa, bu xəstələrdə, reallıqla əlaqənin pozulması, xarakter dəyişiklikləri… Yəni, adam sakit və səssiz biri ikən, birdən xarakterinin dəyişməsi kimi, çox daha başqa, daha sərt biri olması kimi. Bu tip şikayətlər beyin şişində ola bilər.

Yenə motor korteks dediyimiz, yəni bədənimizin əzələlərini idarə edən beyin bölgəsindədirsə, sağ tərəfdədirsə, sol tərəfdə zəiflik görürük: qolda, ayaqda bir gücsüzlük, qüvvətsizlik –  hərəkət zəifliyi ilə müraciət edir bu tip xəstələr. Və əlbəttə ki, sol tərəfdədirsə, şiş sağ tərəfdə bir problem ola bilir.

Göz normaldır, amma görmədə problem varsa, beyin şişi ola bilər

Yenə, yerləşmə olaraq “oksipital lob” dediyimiz arxa tərəfdədirsə, görmə ilə bağlı problemlərlə xəstə bizə müraciət edir. Bunda da yenə, görmə itkisi olan xəstələrdə göz problemi yoxdursa, mütləq beyin şişləri və beyin tümörləri barədə düşünməliyik.

Beyincik yaxınlığında yerləşən şiş tarazlığımızı poza bilər

Kəllə sümüyü daxilində başqa bir bölgə də təbii ki, beyinciyin yerləşdiyi bölgədir. Əgər beyincikdə olarsa, təbii ki, beyincik, o bölgə bir az daha həssas bölgədir. Əgər həmin nahiyədədirsə, xəstədə koordinasiya pozulması, yerişin pozulması, tarazlığını saxlaya bilməmə, yıxılmalar – bu kimi şikayətlərlə xəstə bizə müraciət edir. Beyincik bölgəsində bu bir az daha böyükdürsə, ön hissədə ürəyimizi və tənəffüs sistemimizi idarə edən, bundan başqa “kəllə sinirləri” dediyimiz, bir sıra, məsələn, üz sinirlərimizi idarə edən sinirlər mövcuddur, bunlarla bağlı problemlərlə pasiyent bizə müraciət edir.

Beyin şişlərinin diaqnozu necə qoyulur?

Bu şikayətlərlə müraciət edən xəstələrimizə nə edirik?

İlk öncə ətraflı müayinə etməliyik ki, şişin harada olduğunu müəyyən etmək üçün, şişdirmi bu, yoxsa başqa bir problemdir, onları araşdırırıq. Çünki bəzi bənzər problemlər bəzi xəstəliklərdə, bəzi nevroloji xəstəliklərdə də oxşar problemlər yarana bilir.

Əlbəttə ki, qızıl standart – mütləq MRT çəkdiririk xəstələrimizə. Ehtiyac yaranarsa, KT-ni çəkdiririk və buna uyğun olaraq da ehtiyac qalarsa, göz dibi müayinəsi, ətraflı göz dibi müayinəsi etdikdən sonra xəstəliyin diaqnozunu dəqiqləşdiririk. Daha dəqiq, konkret bir diaqnoz qoyuruq.

Beyin şişlərinin müalicəsi necə aparılır?

Bundan sonra nə edəcəyik?

Əlbəttə ki, diaqnoza görə, şişin yerləşməyinə görə, xəstənin yaşına görə, şişin növünə görə əməliyyat edirik.

Heç bir həkim orada gördüyü, MRT-də gördüyü şiş barədə 100% dəqiq danışa bilməz.

Bizə xəstəliklərin adını verən patologiyadır. Odur ki, biz oradan onu götürməliyik, patologiyaya verməliyik, onlar bunu tədqiq etməlidir və sonra deməlidirlər ki, bu şiş hansı şişdir, neçənci dərəcədədir, böyümə sürəti necədir. Bəzi histopatoloji diaqnozlar, nəticələr deyirlər. Biz də ona görə, bundan sonra da xəstənin müalicəsini davam etdiririk.

Histopatologiya nəticəsinə görə müalicənin davamına qərar verilir

Əgər pis xəstəlikdirsə, əgər birinci dərəcə deyilsə… Birinci dərəcələr yaxşı xəstəliklərdir. Əməliyyat etdikdə, hamısını alsanız, “Bu iş bitdi” deməkdir. Amma birinci dərəcə deyilsə, xüsusilə də, 3-cü və ya 4-cü dərəcədirsə, xəstələrimizə mütləq şüa terapiyası və ya kimyaterapiya nəzərdə tutulmalıdır.

Prof. Dr. Özkan Tehli, Neyrocərrah


hidrosefaliya.jpeg

17 July 2021 Neyrocərrahiyyə0

Hidrosefaliyalıları yaş qrupuna görə ayıra bilərik. 

Yəni böyüklərdə hidrosefaliyalar ola bilər ki, bunlar, adətən, anadangəlmə deyildir, başqa səbəblərdən beynimizdə suyun yığılmasıdır. 

Bir də əlbəttə, uşaqlarda olanlar var. Xüsusən də, ana bətnində olarkən bəzi problemlərlə qarşılaşan uşaqlarda və ya kiçik uşaqlarda, yenə beyin şişməsi səbəbilə hidrosefaliya ola bilər. Yenə, “konjenital” dediyimiz, yəni anadangəlmə bəzi anomaliyalarda da hidrosefaliya ola bilir.

Hidrosefaliyanın əlamətləri

Hidrosefaliyalı uşaq necə olur?

Birincisi, uşağın başı öz yaşıdlarına nisbətən daha sürətli böyüməyə başlayır. Yəni 102 sm-ə qədər başlar gördüm. Çox daha böyük başlar da ola bilər. Ona görə də ailə buna diqqət etməlidir. Əlbəttə ki, uşağın pediatrı da bunu davamlı olaraq nəzarətdə saxlamalıdır. Başda böyümə ola bilər. “Əmgək” deyirsiz – fontanellərdə genişlənmə, oralarda bir gərginlik – bunlar ilk diqqəti cəlb edən şeylərdir.

Yenə, hidrosefaliyalı uşaqlara baxdıqda, “batan günəş mənzərəsi” deyilir. Bu uşaqların gözləri sanki batan bir günəş imiş kimi bir az fərqli və yarı-qapalı olur. Ona görə də bu cür şikayətləri olan xəstələr üçün mütləq bir neyrocərraha müraciət etməlidirlər.

Hidrosefaliyanın müalicəsini, əsasən, neyrocərrahlar edirlər və bəzi müşahidələrə ehtiyac olduqda uşaq nevroloqları da təqib edə bilər.

Hidrosefaliya diaqnozu necə qoyulur?

Hidrosefaliyanın diaqnozunu neçə qoyuruq?

Klinik müayinə olaraq bir sıra detallı müayinələr edilməlidir. Başın çevrəsinin ölçülməsi ilə başlayırıq. Başqa müayinə metodlarımız var: göz dibinə baxmaq, əmgəyə baxmaq… Amma tam dəqiq diaqnozu isə, bəli, MRT və KT ilə qoyuruq. 

Burada “ventrikul” adlandırdığımız mədəciklərin, çuxurların böyüməsi varsa, o zaman konkret olaraq hidrosefaliya diaqnozu qoyuruq.

Hidrosefaliyanın müalicəsi

Diaqnozu qoyduqdan sonra nə edirik?

Onların böyük əksəriyyətini əməliyyat edirik. Müxtəlif əməliyyat metodları var. 

Əgər ana bətnində aşkar edilərsə, bəzi üsulları var, amma təəssüf ki, dünyanın hər yerində edilmir. Bəzi ölkələrdə, bəli, bu uşaqlar ana bətnində olanda da əməliyyat edilə bilirlər. 

Biz, adətən, doğuşdan sonra əməliyyat edirik. Nə edirik? 

Adətən, bəzi endoskopik əməliyyatlar edilir. “Third ventriculostomy” dediyimiz ventrikulların üçüncü ventrikula bağlanması əməliyyatını həyata keçiririk. 

Ventrikuloperitoneal şuntlama

Və ya “şuntlama” dediyimiz sistemlər qoya bilərik. Ventrikuloperitoneal şunt yerləşdirə bilərik. Bu nə deməkdir? Beyində yığılan artıq suyu götürüb bir boru sistemi ilə xəstənin qarın boşluğuna boşaldırıq. 

Əgər xəstənin qarnında bir problem varsa, o artıq su burada problem yaradırsa və sovrulmursa, effektiv deyilsə, onda onu döş qəfəsinə yerləşdiririk. Yəni ağciyərin membranları arasına – “plevra” dediyimiz pərdələr arasında biz bu suyu göndəririk. Orada da bir problem varsa, ürəyinə – “atrium” adlandırdığımız qulaqcıqlarına göndərə bilərik və bundan sonra onu izləyə bilərik.

Təkrari əməliyyatlar tələb oluna bilər

Ancaq bütün xəstələr bilməlidirlər ki, bir dəfə şunt taxıldıqdan sonra təəssüf ki, bu, ömürboyu neyrocərrahların nəzarəti altında olmalıdır. Biz – neyrocərrahların əksəriyyəti, şuntlarla məşğul olmaq istəmirik, çünki təəssüf ki, iş bir dəfə ilə bitmir. Yəni o uşaq və ya yetkin insan ömrünün sonuna qədər artıq yaxınınız kimi olur. Xəstənizlə davamlı görüşməli, davamlı təqib etməlisiniz. Biz isə istəyirik ki, bir dəfə əməliyyat edək və hər şey bitsin. Ancaq əksər xəstələrdə, ümumi əməliyyatlar arasında ən çox “re-operation” dediyimiz, yəni təkrarlanan əməliyyatlardan olduğu problem, əməliyyat hidrosefaliya və ventrikoperitoneal, yəni şuntlama əməliyyatlarıdır.

Ventrikuloperitoneal şuntlama müşahidə tələb edir

Bu səbəbdən bu tip xəstələrimiz davamlı neyrocərrah tərəfindən müşayiət olunmalı və həyatlarına davam etməlidirlər. Əlbəttə ki, bu ailə üçün böyük bir problemdir, xəstə üçün böyük bir problem ola bilər, amma əmin olun ki, bir çox xəstədə heç bir əməliyyat keçirilmədən… Mənim xəstələrim var elə doğulduqda şuntlama etdiyimiz, hal-hazırda universitetə qəbul olub. Universitetdə oxuyan, heç bir zəka problemi olmayan, heç bir nevroloji problem olmayan bir çox xəstəmiz var. Ümid edirəm bütün xəstələrdə də belə olar.

Prof. Dr. Özkan Tehli, Neyrocərrah

 


neyrocerrahiyye_ile_bagli_suallara_cavablar.jpeg

12 July 2021 Neyrocərrahiyyə6

“Disk yırtığının böyük olması əməliyyata göstərişdirmi?”

Disk yırtığının böyük olması əməliyyata göstəriş sayılmır. Belə ki, əməliyyata göstərişi biz xəstəni müayinə edərək və xəstənin müayinəsi əsasında hər hansı qüvvəsizliyi, uyuşma və ya keyiməsi varsa və ya dərman müalicəsinə baxmayaraq keçməyən şiddətli ağrıları varsa, o zaman əməliyyat məsləhət görürük. 

Dolayısıyla, disk yırtığının ölçüsü əməliyyata göstəriş deyil. Çünki bizim xəstəmiz var ki, əməliyyat olunur bu xəstələr, amma disk yırtıqlarının ölçüsü çox da böyük deyil. Burada disk yırtığından daha çox sinirin sıxıb-sıxmama dərəcəsi önəmlidir ki, biz də bunu müayinə əsasında aşkarlayırıq.

“Yırtıq əməliyyatında sinirə toxunularsa, sinir zədələnə bilərmi?”

Disk yırtığı əməliyyatlarında əməliyyatın gedişi əsnasında biz sinirin sıxıldığı, yəni disk yırtığının sıxıldığı siniri aşkarlayırıq, bu mikroskop altında olur və bu siniri biz qoruyaraq, kənara çəkərək, onun önündəki disk yırtığını təmizləyirik. 

Dolayısıyla disk yırtığı əməliyyatlarında mütləq şəkildə o sinirə biz təmas edirik, sinirə toxunuruq və bu, əməliyyatın müəyyən bir parçasıdır. Bundan qorxmağa gərək yoxdur, yəni sinirə toxunmaqla sinir zədələnməz.

Bir sinirin zədələnməsi üçün ya ciddi şəkildə əzmək lazımdır və ya onu yerindən qopartmaq lazımdır ki, bu da təcrübəli əllərdə mümkün deyil. 

“Yırtıq əməliyyatından sonra uzun müddət yataqda qalmaq lazımdırmı?”

Müasir dövrdə disk yırtığı əməliyyatları qısa çəkdiyinə görə və mikroskop altında kiçik bir kəsikdən olunduğuna görə xəstəyə ciddi bir travma vermirik. Dolayısıyla, xəstənin uzun müddət yataqda qalmağına ehtiyac qalmır. 

Biz öz xəstələrimizi əməliyyatdan bir gün sonra, səhər tezdən ayağa qaldıraraq gəzdiririk və 2-ci gün artıq evə yazırıq. Və xəstənin öz evlərində də qalxıb gəzirlər, istədikləri hər vaxt oturub yeməklərini də yeyirlər. 1 həftə-10 gün ərzində günün bir qismin də yataqda keçirirlər. Amma burada mütləq yataq rejimi deyilən bir şey yoxdur. Dediyim kimi, xəstələr qalxıb gəzə bilirlər. 

“Yırtıq əməliyyatından sonra bir neçə ay işləmək olmaz?”

Yırtıq əməliyyatlarından sonra, təxminən 20-25 gün sonra xəstələr tamamilə sağalırlar və normal iş fəaliyyətlərinə qayıda bilirlər. Bir neçə ay fasilə verməyə ehtiyac yoxdur. Bu xəstələr iş yükündən asılı olaraq mərhələli-mərhələli 20 gündən sonra öz işlərinə qayıda bilirlər.

“Körpənin əmgəyində döyünmə varsa, bu qorxuludurmu?”

Bildiyimiz kimi, əmgəklər körpələrdə doğuşdan sonra olur və getdikcə, 1,5-2 yaş civarında isə artıq bağlanırlar. 

Əmgəklər bizim kəllə sümüklərimizin olmadığı yerlərdir, adacıqlardır ki, orada sümük olmur və beyin birbaşa dəriyə təmas edir. Əmgəyin hiss olunaraq döyünməsi normal fizioloji haldır, bundan qorxmağa ehtiyac yoxdur. Belə ki, ürək hər dəfə nəbzvari döyündükcə beyinə külli miqdarda qan qovur və bunun nəticəsində beyində də nəbzvari dalğalanmalar əmələ gəlir. Bu da sümük olmadığına görə əmgəkdə döyünmə şəklində – ürək döyüntüsü şəklində hiss olunur ki, bu, tamamilə, fizioloji haldır, normaldır bu. 

Tam əksinə, əmgəyin qabarıq olması, çox sərt olması və ya həddən artıq çökək olması, bu, müxtəlif növ xəstəliklərin göstəricisidir.

“Hidrosefaliya əməliyyatlarında əməliyyat seçimi valideynin istəyi ilə olurmu?”

Hidrosefaliya xəstəliyi zamanı 2 cür əməliyyatdan istifadə olunur. Bu, şuntlama əməliyyatı və endoskopik əməliyyatdır. 

Əməliyyat seçimi, təəssüf ki, nə həkimin, nə valideynin istəyinə bağlı deyil. Əməliyyat seçimi sırf xəstənin MRT-si nəticəsində, MRT-dəki görüntüyə əsasən verilir və MRT-dəki görüntüdə əgər xəstəni endoskopik əməliyyata uyğun olduğunu göstərirsə, o zaman biz xəstəyə endoskopik əməliyyat şansını veririk. 

Dolayısıyla, buradakı seçim valideynlərin istəyinə bağlı deyil.

“Şuntlama əməliyyatından sonra uşaqlarda fəsadlar əmələ gəlirmi?”

Bizə çox verilən suallardan biri də budur. Şuntlama əməliyyatlarından sonra uşaqlarda fəsadlar, bəzi qüsurlar qalır deyə. Amma bu belə deyil. Çünki biz şuntlama əməliyyatını hidrosefaliyası olan uşaqlara edirik.

Hidrosefaliya özü ciddi bir xəstəlikdir və özünün fəsadları olan bir xəstəlikdir. Müalicə olunmadığı halda uşaqlarda ciddi qüsurlara və hətta ölümə səbəb ola bilir. 

Dolayısıyla, biz şuntlama ilə bu xəstələrdə var olan fəsadları minimuma endiririk və sonrakı fəsadların da qarşısını almış oluruq. Dolayısıyla, bu xəstələri biz həyatda saxlamış oluruq. 

Həyatda qalan xəstələrdə də müəyyən fəsadlar yaşla bağlı, uşaqlar böyüdükcə üzə çıxır deyə bu, insanlarda fərqli bir fikir formalaşdırır ki, guya şunta bağlı fəsadlar əmələ gəlir. 

Amma bu fəsadlar şunta bağlı deyil, konkret olaraq xəstəliyin verdiyi fəsadlara bağlıdır ki, yəni buna görə də biz öz xəstələrimizə, xəstələrimizin valideynlərinə hər zaman izah edirik ki, bunu: “Şuntdan qorxmaq yox, bu xəstəliyin verdiyi fəsadlar olduğuna görə tam əksinə, şunt əməliyyatı bu xəstələrdə ola biləcək fəsadları minimuma endirərək, sonrakı fəsadların da qarşısını almış olur”.

“Hidrosefaliyası olan uşağın başı çox böyükdürsə, əməliyyatdan sonra baş kiçilirmi?”

Hidrosefaliyası olan uşaqlar əməliyyatdan sonra bir miqdar da olsa, 1-2 sm də olsa, baş çevrəsi kiçilə bilir. Əməliyyat etməkdəki məqsədimiz uşağın başını kiçiltmək yox, böyüyən başın böyüməsinin qarşısını almaqdır və başın böyüməsini sabitləşdirməkdir. 

Dolayısıyla, başda bir miqdar kiçilmə olsa da, məqsəd burada başın kiçilməsi yox, böyüməsinin qarşısını almaqdır. 

“Uzunmüddətdir başağrısı və qusmalarım var. Məndə beyin şişi ola bilərmi?”

Əksər hallarda uzunmüddətli başağrıları və qusmalar varsa, bunların altında yatan hər hansı bir beyin şişi olmur və bu xəstələri tomoqrafiya və MRT etdikdə də hər hansı bir problem çıxmır.

Uzunmüddətli baş ağrısı və yanaşı qusma ola bilər xəstələrdə. Bunlar xroniki başağrısı sindromlarına xas olan bir şeydir. Dolayısıyla, hər başı ağrıyan insan öz-özündə qorxaraq “Məndə beyin şişi var” deyə panikaya düşməməlidir.

Beyin şişinə bağlı başağrılar, adətən, insanda əvvəllər vərdiş etmədiyi fərqli bir başağrılarının ortaya çıxması, bu başağrılarının dərmanlara cavab verməməsi və günü-gündən, get-gedə artması, baş ağrısı ilə yanaşı qusma, əldə, ayaqda uyuşma, keyimə kimi, yerişin pozulması və fərqli əlamətlərin üzə çıxması şəklində özünü büruzə verir. 

Dolayısıyla, uzunmüddətli sırf başağrısı varsa və xəstə, onsuz da, nevroloji xəstədir, müalicə olunursa, hər hansı bir beyin şişindən söhbət gedə bilməz.

“Beyin şişlərini əməliyyat etmək təhlükəlidirmi?”

Beyin şişlərinin müalicəsində ən effektiv üsul cərrahi əməliyyat hesab olunur. Dolayısıyla, istər xoşxassəli, istərsə də bədxassəli beyin şişi olsun, onların tam müalicə olunması üçün əməliyyat olunması mütləqdir. 

Çox nadir halda biz beyin şişi olan xəstələrə əməliyyat məsləhət görmürük. Bu da çox yayılmış beyin şişidirsə, beyin şişi beynin çox önəmli mərkəzlərini tutursa, o zaman əməliyyat məsləhət görmürük. Xəstəni şüa və ya kimyəvi müalicəyə yönləndiririk. 

Amma əksər hallarda yerləşməsindən, ölçüsündən, xarakterlərindən asılı olmayaraq bütün beyin şişlərinə əməliyyat məsləhət görürük və əməliyyat qorxulu bir şey deyil, bütün dünyada qəbul olunmuş bir tendensiya var ki, “Beyin şişi varsa, mütləq əməliyyat olunmalıdır.” 

Mümkünsə tam, mümkün deyilsə, hissəvi çıxarılaraq… Əgər hissəvi də çıxarılarsa, ehtiyac halında xəstəyə şüa və ya kimyəvi müalicə tətbiq olunur.

Uzman Dr. Ruslan Yunusov, Neyrocərrah

 


kelle-sumuyu-defekti-karinoplastika-emeliyyati.jpeg

29 May 2021 Neyrocərrahiyyə1

Kəllə sümükləri sınıqlarının, kəllə sümüklərindəki zədələrin ən çox rast gəldiyimiz səbəbi travmalardır. Xüsusilə, döyüşən ordularda, əsgərlərdə odlu silahlarla yaralanmalar, başın, kəllənin odlu silahlarla yaralanmalara aid zədələnmələrini çox tez-tez görürük.

Bundan başqa bizim əməliyyatlardan sonra, təəssüf ki, istər beyin şişi olsun, istərsə də başqa bir səbəblə əməliyyat edərkən, əlbəttə ki, kəllə sümüyünü açırıq, bu sümüyü çıxarıb, sonra yenidən yerinə qaytarırıq. Ancaq bu sümük bəzən infeksiya tuta bilir, bitişməyə bilir, bəzi problemlər yarana bilir və onu yenidən çıxarmalı oluruq. Nəticə olaraq kəllədə bir qüsur meydana gəlir.

‘“Qüsurlu olsun və bu şəkildə qalsın” deyə düşünə bilərik. Amma əlbəttə, bunun bəzi fəsadları var. Birincisi, ən dəyərli orqanlarımızdan biri olan beyin müdafiəsiz qalır. Yəni, kəllə sümüyü yoxdursa, beyin hər an bir travma ala bilər.

Bundan başqa, kəllə sümüyü olmayan, kəllə sümüyü zədəli olan xəstələrdə atmosfer təzyiqinin təsiri ilə beynin quruluşunda bəzi yerdəyişmələr olur və beynin fiziologiyası pozulur. Bununla əlaqəli baş ağrısı, narahatlıq, xəstənin özünə inamsızlığı, qıcıqlanma, qayğı pozuntusu, zəiflik, gücsüzlük və nevroloji defisitlər görülə bilir. Buna görə xüsusilə də, bu böyük defektləri bağlamaq lazımdır.

Bəs onları necə bağlaya bilərik?

Bunları bağlamaq üçün əsrlər boyu bir çox metoddan istifadə olunub. Hətta eramızdan əvvəl təxminən II minilliyə qədər gedib çıxır tarixi. Qızıl lövhələr, gümüş lövhələr, sümük parçaları, it sümüklərindən tutun, başqa insanların sümüklərindən istifadəyə qədər bir çox metod sınanıb.

İndiki dövrdə isə, xüsusilə də, son illərdə 5-6 metod ön plana çıxır. Bunlardan biri “sümük sementi” dediyimiz materialdır. Bundan başqa “polietilen” dediyimiz bir maddə var, bunu da istifadə edə bilərik. Və əlbəttə ki, titan da istifadə edirik. Əlavə olaraq “bio-seramidlər” dediyimiz maddələr var. Bunlarla da düzəldilə bilir.

Ancaq “Bunların ən yaxşısı hansıdır?” deyə soruşsanız, bunlardan ən yaxşısı individual olaraq kranioplastika əməliyyatları – bir şəxs üçün xüsusi olaraq zədənin bağlanmasıdır. 

Çünki hər kəsin anatomiyası fərqlidir və hər bir insanı standart olaraq bağlamaq mümkün olmur. Fərdiləşdirmə metodları son dövrlərdə çox inkişaf etdi. Biz də bunu bir çox xəstəmizdə tətbiq etdik. Bu rəqəm təxminən 300-ə çatıb. Dünyada bunu ən çox tətbiq edənlərdən biri bizim klinikamızdır.

Bunu necə edirik?

Əvvəlcə xəstənin tomoqrafiyasını çəkdikdən sonra xəstə üçün xüsusi olaraq, bədəninin hansı hissəsi olmasından asılı olmayaraq sümük strukturun yerini tutacaq titan hazırlayırıq. İstəsək, kəllənin bütün sümüklərini hazırlaya bilərik. Ancaq bunu başqa metodlarla etmək, təəssüf ki, mümkün deyil.

Başqa metodlarla forma vermək çətin olan sahələr var… Onlar haralardır? Məsələn, göz çuxurunun yuxarı hissəsi, yan hissəsi, bundan başqa maksillər dediyimiz bu sinuslar, bu oval kəllə sümüyünün əyim bucağını vermək… 

Kompüterlə hər cür formanı dizayn edib istehsal edirik və xəstələrimizə tətbiq edirik. Buna da fərdi kranioplastika əməliyyatı deyə bilərik.

Prof. Dr. Özkan Tehli, Neyrocərrah


epileptik-qicolmalar-tutmalar.jpeg

17 May 2021 Neyrocərrahiyyə0

Epilepsiyanın diaqnozu necə qoyulur?

Epilepsiya diaqnozu anamnezlə, yəni xəstənin tarixçəsi ilə qoyulur və tutmanı müşahidə edərək, ən dəqiq diaqnozu qoya bilərik. 

Video elektroensefaloqrafiya dediyimiz bəzi müayinələr var xəstənin beyin dalğalarını ölçən… Bunları ölçdükdən sonra bu müayinələrlə birlikdə bu diaqnozu qoya bilərik. 

Ehtiyac olarsa MRT, KT diaqnostika metodlarına müraciət edə bilərik. Bu şəkildə diaqnoz qoya bilərik.

Epilepsiyanın müalicəsi necə aparılır?

Əslində dərmanla müalicə olunur. Hər şeydən əvvəl, xəstənin yaşından və epilepsiya növündən asılı olaraq dərman müalicəsi başlayır. Adətən, bu qrup xəstələri beyin cərrahları yox, nevropatoloqlar, nevrologiya mütəxəsissləri təqib edir. Onların verdikləri dərman müalicəsi ilə xəstələr təqib edilir. Tək bir dərmana cavab vermirsə, ikili dərmana keçirilə bilər. Bu dərmanların dozaları dəyişdirilə bilər. Bəzən 3 və ya 4 dərmana çıxıla bilər. Ancaq buna baxmayaraq xəstədə keçməyən qıcolmalar ola bilir. Belə olan halda, xəstənin beyin görüntülənməsində epileptik ocaq varsa, epilepsiyaya səbəb olacaq bir ocaq varsa, əməliyyatla aradan qaldırılması məqsədəuyğundur. 

Əməliyyat olunmasına və dərman qəbul edilməsinə baxmayaraq tutmalar hələ də davam edirsə, bu dəfə son illərdə geniş yayılmış epilepsiya batareyalarından – Vagus Sinir Stimulyatorlarından (VNS) istifadə edirik.

Xəstə yaxınları nələrə diqqət etməlidirlər? 

Davamlı tutması olan xəstələrin yaxınları daim onların yanında olmalıdırlar. Xüsusilə, evdən kənara çıxdıqda, sosial həyata qarışdıqda epileptik tutmalar yaşandığı zaman xəstə və xəstə yaxınları bəzi çətinliklərlə qarşılaşırlar. Bu səbəbdən xəstələrin yaxınları üçün də bu çox ciddi bir problemdir. Xəstəni hər zaman qorumalı və nəzarət etməlidirlər. Tutma zamanı xəstələr yıxılıb başını sərt bir yerə vura bilirlər. Yıxılmaya bağlı olaraq sınıqlar, çıxıqlar, sürüşmələr ola bilir bu xəstələrdə. Yenə, gecə, yuxuda ikən baş verən tutmalar zamanı, təəssüf ki, ölümə qədər gedən bir sıra ağır hallarla qarşılaşırıq. Xəstələrin yaxınları üçün də son dərəcə çətin keçən bir xəstəlikdir.

Vagus Sinir Stimulyatoru nədir?

Boynumuzda bir sinir var, Vagus deyilən. Bu sinirə bir elektrod yerləşdiririk və bir də batareya yerləşdiririk körpücük sümüyünün altına. 

Bu beyindəki aktivliyi tənzimləyən bir metoddur. Epilepsiyaları dayandırmaq, qarşısını almaq üçün istifadə edilən bir metoddur. 

Hər xəstəyə kömək edirmi? 100% effektivdirmi? Xeyr. Təəssüf ki, 100% effektiv deyil. Amma xəstələrin 10-20 faizində dərmanlardan tamamilə xilas olma şansı var. 80 faizə çatan nisbətlərdə də dərmanları VNS-lə birlikdə istifadə edərək, tutmaların dayandırılması, nəzarətdə saxlanılması mümkündür.

Prof.Dr. Özkan Tehli, Neyrocərrah


Spina_Bifida-1200x675.jpg

15 March 2021 Neyrocərrahiyyə4

Spina bifida – onurğa beynin anadangəlmə inkişaf qüsurudur. 

Müxtəlif növ amillərin təsirindən onurğa beynin düzgün inkişaf etməməsi və onurğa beyni əhatə edən sümüklərin də əmələ gəlməməsi nəticəsində əmələ gələn bir problemidir.

Spina bifida onurğamızın hər nahiyəsində əmələ gələ bilir. Yəni onurğa sütununun, həmçinin onurğa beyninin boyun, döş, bel nahiyələri var, bu nahiyənin hər birində əmələ gələ bilir. Amma bizim ən çox gördüyümüz nahiyə bel nahiyəsində əmələ gələn Spina bifidadır.

Spina bifidaların əmələ gəlməsi bətndaxili dönəmdə baş verir. Ümumiyyətlə, onurğa beynin inkişafı bətndaxili dönəmdə yumurta hüceyrə mayalanmasının ilk bir ayında, 27-29-cu günlərdə onurğa beyninin inkişafı tamamlanır. İlk bir ayda olan hər hansı bir problem nəticəsində onurğa beynində körpələrdə Spina bifida əmələ gələ bilir.

Spina bifida sözü özü “haçalanmış onurğa” deməkdir. Onurğa sütunun arxasında gördüyümüz bu sümük çıxıntıları Spina bifidalı uşaqlarda bu çıxıntılar inkişaf eləmir, əmələ gəlmir.

Normalda bətndaxili inkişaf dönəmində onurğa beyni gördüyünüz bu ilik, “ilik” deyilir el arasında, onurğa beyni əmələ gəlir və onun üzərini sümük çıxıntıları qövsvari birləşərək üzərini örtür.

Amma bətndaxili dönəmdə hər hansı bir zərərli amilin təsirindən və ya hər hansı bir genetik xəstəlik nəticəsində bu sümük inkişaf etmədiyinə görə qövsvari bağlantı əmələ gəlmir və bu nahiyə açıq qalır. 

Bununla yanaşı sümüklərin üzərini örtən dəri də açıq qaldığı üçün kisə şəkildə genişlənmələr əmələ gəlir uşaqların belində.

Spina bifidanın ağırlıq dərəcəsinə görə növləri

Bu kisə şəkilindəki genişləmələrin də özünün də əmələ gəlmə dərəcəsinə görə, yəni ağırlıq dərəcəsinə görə də müxtəlif növləri var. Bunlar ya tamamən dəri şəklində kisələr əmələ gələ bilir və yaxud da ki, dəri tamlığı olmadan kisə pərdə şəklində, zar şəklində bir görüntü əmələ gələ bilir. 

Bunların içərisində həm sinir elementləri, yəni onurğa beynin öz hissələri və ondan çıxan sinirlər ola bilir, həmçinin də ətrafı onurğa beyini mayesindən dolu, su dolu kisələr olur.

Ağırlıq dərəcəsi inkişaf qüsurunun dərəcəsinə görə dəyişir. 

Açıq və qapalı Spina bifida

Spina bifidanın açıq və qapalı formaları var.

Açıq formalarda dəri tam onurğa olur və zar şəklində, pərdə şəklində olur uşaqların dərisi.

Qapalı formada isə tamamən qapalı olur. Yəni dəri tam olur, amma içəridəki problem, yəni sümük və onurğa beyin problemləri olmuş olur.

Myelomeningosel və Meningosel

Bundan başqa kisənin içərisində sinir elementlərin olmasına görə də Spina bifidanın növləri var ki, bunları biz Myelomeningosel, Meningosel deyə ayırırıq.

Myelomeningosel dediyimiz kisənin içərisində sinir elementi var. 

“Meningosel”də isə kisənin içərisində sadəcə su var, yəni onurğa beyni mayesi var, amma sinir elementləri yoxdur. Yəni ən yüngül formada budur. Çünki sinir zatən qorunmuş olur, sadəcə onurğa beyni ətrafındaki kisənin özündə, yəni zarın, pərdənin özündə və sümüklərdə problem olur.

Spina bifida diaqnozu necə qoyulur?

Ümumiyyətlə, Spina bifida normal doğulan uşaqların, yəni 1000 doğuşdan 1-2-sində rast gəlinən bir problemdir və müxtəlif aralıq dərəcəsinə görə də xəstədə müxtəlif növ əlamətlərə səbəb olurlar.

Əmələ gəlməsi çox erkən dönəmlərə təsadüf etdiyinə görə, yəni ilk 27-29-cu günə təsadüf edir hamiləlik başlanğıcının, adətən, analar hamiləlik olduğunu bildiyi anda artıq bu problem yaşanmış olur. Artıq hamiləliyini bilən qadında o körpəsində əmələ gəlmiş olur. Yəni bunu öncədən aşkarlamaq mümkün deyil. Dolayısı ilə, diaqnostikası da bətndaxili dönəmdə aşkarlanır. Hamiləlik zamanı olunan müxtəlif ultrasəs müayinəsi zamanı, döl onurğasında olan sümük düzülüşünün arxa çıxıntılarının olmaması və yaxud beldə hər hansı bir kisə şəkilli genişliyin görülməsi nəticəsində Spina bifida diaqnozu qoyula bilir.

Şübhəli hallarda isə, bətndaxili dönəmdə hamilə qadına MRT eliyərək daha dəqiq diaqnostikasını aparmaq mümkündür.

Doğuşdan sonra isə, yenə də əgər çox ağır deyilsə, problem, yəni çox bəlli deyilsə, üzəri qapalıdırsa, belə bir uşaqlar bizə müraciət edəndə də MRT ilə sinirlərin vəziyyətini görmək üçün, onurğa beynin vəziyyətini görmək üçün və Spina bifidanın hansı növünün olduğunu anlamaq üçün biz özümüz də uşaqlara MRT etdirərək bu xəstəliyin diaqnozunu qoymuş oluruq.

 

Spina bifidanın əlamətləri nələrdir?

 

Növündən asılı olaraq, sinirin zədələnmə dərəcəsindən asılı olaraq çox fərqli əlamətlərə səbəb olur. Həmçinin yerindən asılı olaraq… Beldə ola bilir, kürək nahiyəsində ola bilir, boyunda ola bilir. Və bu nahiyələrin olması yerinə görə də müxtəlif növ əlamətlərlə özünü biruzə verir.

Biz ən çox beldə gördüyümüzə görə, bel nahiyəsində olan Spina bifidalar yüngül formaları heç bir əlamət verməyə bilir. Sadəcə beldə şişkinliklə gəlir uşaqlar bizə. Bu uşaqlar həm normal yeriyə bilir, normal ayaq hərəkətləri olur.. Həm də sidik və nəcisində heç bir problem olmur. 

Daha ağır formalarda isə sinir zədələnərsə əgər, bu uşaqlarda həm ayaq hərəkətlərində problem olur, yəni ayaqları işləmir, həmçinin də sidik və nəcisdə problemlər olur. Yəni bu uşaqlar gələcəkdə sidik və nəcis kontrolları olmur. Spina bifidanın ən ağır forması bunlardır.

Digər hallarda isə daha yüngül formalarda və ya ağır hallarda əməliyyatla aradan qaldırırıq bu kisələri.

Əməliyyat nəticəsində həm kisəni aradan qaldırırıq, kosmetik olaraq görülən o şişkinlik aradan qaldırılır. Həm sinirləri öz kisəsinə qoyaraq onurğa beyin kisəsi bərpa olunur, həmçinin də dəridə olan əlavə o çıxıntılar aradan qaldırılaraq dəri tamlığı bərpa olunur. 

Yüngül formalarda biz sadəcə dəri tamlığını bərpa edib, oradakı onurğa beyin kisəsini bağlayırıq və tamlığını bərpa edirik. 

Dermal Sinus

Bir də bu Spina bifidanın bəzi növləri var ki, burada biz, “dermal sinus” dediyimiz  Dəridən xüsusi bir kanal vasitəsi ilə onurğa beynin öz pərdəsi arasında bir kanal əmələ gəlmiş olur ki, burdan da onurğa mayesi çölə doğru, yəni dəridən xaricə axmağa başlayır və bu uşaqlar doğuşda bizə bellərində qəmzə şəkilli, yəni çuxurluqlarla gəlirlər. Bu nahiyədə də valideyinlər bizə “su gəlir” deyirlər, “şəffaf su” və ya “sarımtıl su gəlir”.

Bunlar çox vacibdir bizim üçün və çox təhlükəli hallardır. Belə ki, oradan gələn su onurğa beynin mayesi olduğuna görə, dolayısı ilə, bu dəlikdən içəri doğru, birbaşa onurğa beyninə infeksiya keçmək riski var, ciddi meningit riski daşıyır belə uşaqlar. 

Dolayısı ilə, biz bunu gördüyümüz anda təcili əməliyyat edib, aradaki bağlantını ləğv edirik, aradakı kanalı aradan qaldırmış oluruq, həm də onurğa beynin pərdəsinin tamlığın bərpa edirik ki, bu da uşaqların gələcəkdə hər hansı bir meningit keçirməsinin, hər hansı bir fəsadlarların, ifliclərin əmələ gəlməsinin qarşısını almış oluruq.

Gərgin onurğa beyni sindromu

Qapalı Spina bifidaların növlərindən biri də dərialtı yağ lipomalar dediyimiz, dərialtı yağların şişkinliyidir ki, beldə də bu şişkinlik kisə şəkildə lipoma əmələ gəlir. Və bu lipomalar adətən onurğa beyni ilə əlaqədar olurlar və yenə də zardan onurğa beyninə və onun sinirinə doğru bağlantılar olur ki, bunları da biz əməliyyat edərək həm o lipomanı, həm də onurğa beyni arasında o bağlantını aradan qaldırırıq.

Bunlar nə üçün vacibdir?

Sadəcə kosmetik olaraq görüntünü pozmur yəni, bundan başqa onlar onurğa beyninə girdiyinə görə onurğa beynində yapışıqlar əmələ gətirir ki, bunlar da özünü “Gərgin onurğa beyni sindromu” dediyimiz sindromla özünü biruzə verir ki, belə uşaqlar gələcəkdə boy atarkən onurğa beyinləri yapışıq olduğuna görə uşaqların normal boy atmasının qarşısını alır və uşaqlarda belində əyriliklər, daha çox skalioz əmələ gətirirlər.

Dolayısı ilə, belində şişkinlik olan uşaqlarda zamanında aşkarlayıb, zamanında diaqnostikasını aparmaq və daha erkən zamanda, yəni 1 ay, 2 ay, bəzən 6 ayına qədər əməliyyat eləməyə çalışırıq ki, hər hansı bir ola biləcək fəsadların qarşısı zamanında alınmış olsun.

Spina bifidanın müalicəsi cərrahiyyə ilədir

Spina bifidaların, demək olar ki, hamısının müalicəsi cərrahiyyə yollardır.

Biz cərrahi olaraq həm kosmetik olaraq dəridə ki o şişkinliyi, kisəni aradan qaldırmış oluruq, həmçinin də onurğa beyni sərbəstləşdirərək gərginliyi aradan qaldırıq. Əlavə olaraq onurğa beyin kisəsini bərpa etmiş oluruq ki, onun su dövranı normal şəkildə davam eləsin, həmçinin dəri tamlığını bərpa edərək uşaqlarda gələcəkdə ola biləcək hər hansı bir infeksiyanın və ya meningitin qarşısını almış oluruq.

Spina bifidanın profilaktikası

Spina bifidanın hal-hazırda məlum olan qarşısını ala biləcəyimiz, profilaktikasında istifadə edə biləcəyimiz tək səbəbi fol turşusu yetməzliyidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının tövsiyəsidir ki, hamilək planlayan qadınlar 3 ay öncədən fol turşusu almağı başlamalıdırlar ki, Spina bifidalı uşaqların doğumasının qarşısını çox ciddi şəkildə azaltmış ola bilərik.

Uzman Dr. Ruslan Yunusov, Neyrocərrah




SAĞLAMLIĞINIZ SAĞLAMLIĞIMIZDIR!





SAĞLAMLIĞINIZ SAĞLAMLIĞIMIZDIR!