“Beyin şişləri nədir? Hansı simptomlarla özünü büruzə verə bilir? Hansı müayinə və müalicə üsulları vardır?” və nəhayət “Proqnozu nədir?”
Beyin şişləri bir qrup hüceyrə və ya toxumanın anormal və sürətli böyüməsi nəticəsində ortaya çıxır. Ən sıx simptomu baş ağrısıdır. Bundan başqa: qusma, qıcolma, ətraflarda gücsüzlük, danışığın pozulması, yerimənin pozulması və s. kimi simptomlarla özünü büruzə verə bilir. MRT və digər radioloji görüntüləmə metodları vasitəsilə diaqnoz qoyduqdan sonra müalicə taktikası seçilir.
Hər beyin şişi əməliyyat olunmur
Bütün beyin şişlərinin müalicə taktikasında cərrahi müalicə məsləhət görülmür. Bəzi xəstələrə heç bir cərrahi müalicə tövsiyə edilmədən sadəcə klinik müşahidə tövsiyə olunur, bəzilərinə sadəcə radioterapiya, bəzilərinə sadəcə kimyaterapiya, bəzi xəstələrə qapalı yolla stereotaktik yolla biopsiya alınması tövsiyə edilməkdədir.
Cərrahi olaraq müalicə edilən xəstələrdə isə bəzilərinə kombinasiyalı şəkildə neyroonkologiya konsiliumunda əməliyyat öncəsi və sonrası müəyyən edilmiş müalicələrlə müasir müalicə protokolları başlanılmaqdadır.
Müalicə taktikası xəstə üçün spesifik olaraq seçilir
Bundan əlavə müalicə taktikasında mütləq xəstənin yaşı, cinsiyyəti, peşəsi, şişin lokalizasiyası, böyüklüyü və s. nəzərə alınaraq hər xəstəyə uyğun, yəni xəstəyə spesifik olaraq müalicə taktikası seçilməlidir. Uyğun və zamanında olan müalicə metodları ilə, xüsusilə də müasir neyrocərrahiyyədə olan mikroskop altında müasir mikrocərrahi metodlarla aparılan müalicələr sonrası xəstələrdə uzun və konfortlubir həyat yaşaya bilməkdədir.
Bu gün beyin şişləri haqqında danışacağıq. Beyin tümörləri haqqında yəni.
Şikayətləri hansılardır? Yəni hansı hallarda beyin şişindən şübhələnmək lazımdır? İlk növbədə bu barədə danışmaq istəyirəm.
Nələr var?
Baş ağrıları, epilepsiya beyin şişi əlaməti ola bilər
Birincisi, xüsusilə, baş ağrısı olur. Şiddətli baş ağrıları beyin şişlərinin əlamətlərindən biridir. Təbii ki, hər baş ağrısı beynin şişinin olduğunu göstərmir. Beyin şişləri ilə əlaqəsi olmayan çoxlu baş ağrıları var.
Çünki cəmiyyətə nəzər saldıqda, xüsusən də, qadınlarda 90 faizi baş ağrılarından şikayətlənirlər. Ona görə də bütün baş ağrıları beyin şişi deyil.
Ancaq xüsusilə, gecə baş ağrıları, heç keçməyən baş ağrıları, baş ağrısı ilə birlikdə ürəyi getmə, epilepsiya, baş ağrısı ilə paralel, xüsusilə, qusmanın olması, şiddətli qusma, irəli fışqırma tərzində qusmanın olması bizi beyin şişi haqqında düşündürən şikayətlərdən biridir.
Epilepsiya beyin şişi əlaməti ola bilər
Başqa bir əlamət də: Xəstələr bizə ən çox epilepsiya ilə müraciət edirlər. Yəni qıcolma olurlar. Bu epilepsiya müxtəlif növ ola bilər. Onlarda epilepsiya ola bilər.
Şişin yerləşməyinə görə əlamətlər
Yenə beyin şişinin yerləşməyinə görə müxtəlif klinik təzahürlər, müxtəlif simptomlar, şikayətlər xəstələdə ola bilir. Nə kimi? Məsələn, nitq mərkəzindədirsə, təbii ki, xəstə danışa bilmir, nitqi pozula bilir.
Yenə “frontal” dediyimiz ön hissələrdə bir şişlik varsa, bu xəstələrdə, reallıqla əlaqənin pozulması, xarakter dəyişiklikləri… Yəni, adam sakit və səssiz biri ikən, birdən xarakterinin dəyişməsi kimi, çox daha başqa, daha sərt biri olması kimi. Bu tip şikayətlər beyin şişində ola bilər.
Yenə motor korteks dediyimiz, yəni bədənimizin əzələlərini idarə edən beyin bölgəsindədirsə, sağ tərəfdədirsə, sol tərəfdə zəiflik görürük: qolda, ayaqda bir gücsüzlük, qüvvətsizlik – hərəkət zəifliyi ilə müraciət edir bu tip xəstələr. Və əlbəttə ki, sol tərəfdədirsə, şiş sağ tərəfdə bir problem ola bilir.
Göz normaldır, amma görmədə problem varsa, beyin şişi ola bilər
Yenə, yerləşmə olaraq “oksipital lob” dediyimiz arxa tərəfdədirsə, görmə ilə bağlı problemlərlə xəstə bizə müraciət edir. Bunda da yenə, görmə itkisi olan xəstələrdə göz problemi yoxdursa, mütləq beyin şişləri və beyin tümörləri barədə düşünməliyik.
Beyincik yaxınlığında yerləşən şiş tarazlığımızı poza bilər
Kəllə sümüyü daxilində başqa bir bölgə də təbii ki, beyinciyin yerləşdiyi bölgədir. Əgər beyincikdə olarsa, təbii ki, beyincik, o bölgə bir az daha həssas bölgədir. Əgər həmin nahiyədədirsə, xəstədə koordinasiya pozulması, yerişin pozulması, tarazlığını saxlaya bilməmə, yıxılmalar – bu kimi şikayətlərlə xəstə bizə müraciət edir. Beyincik bölgəsində bu bir az daha böyükdürsə, ön hissədə ürəyimizi və tənəffüs sistemimizi idarə edən, bundan başqa “kəllə sinirləri” dediyimiz, bir sıra, məsələn, üz sinirlərimizi idarə edən sinirlər mövcuddur, bunlarla bağlı problemlərlə pasiyent bizə müraciət edir.
Beyin şişlərinin diaqnozu necə qoyulur?
Bu şikayətlərlə müraciət edən xəstələrimizə nə edirik?
İlk öncə ətraflı müayinə etməliyik ki, şişin harada olduğunu müəyyən etmək üçün, şişdirmi bu, yoxsa başqa bir problemdir, onları araşdırırıq. Çünki bəzi bənzər problemlər bəzi xəstəliklərdə, bəzi nevroloji xəstəliklərdə də oxşar problemlər yarana bilir.
Əlbəttə ki, qızıl standart – mütləq MRT çəkdiririk xəstələrimizə. Ehtiyac yaranarsa, KT-ni çəkdiririk və buna uyğun olaraq da ehtiyac qalarsa, göz dibi müayinəsi, ətraflı göz dibi müayinəsi etdikdən sonra xəstəliyin diaqnozunu dəqiqləşdiririk. Daha dəqiq, konkret bir diaqnoz qoyuruq.
Beyin şişlərinin müalicəsi necə aparılır?
Bundan sonra nə edəcəyik?
Əlbəttə ki, diaqnoza görə, şişin yerləşməyinə görə, xəstənin yaşına görə, şişin növünə görə əməliyyat edirik.
Heç bir həkim orada gördüyü, MRT-də gördüyü şiş barədə 100% dəqiq danışa bilməz.
Bizə xəstəliklərin adını verən patologiyadır. Odur ki, biz oradan onu götürməliyik, patologiyaya verməliyik, onlar bunu tədqiq etməlidir və sonra deməlidirlər ki, bu şiş hansı şişdir, neçənci dərəcədədir, böyümə sürəti necədir. Bəzi histopatoloji diaqnozlar, nəticələr deyirlər. Biz də ona görə, bundan sonra da xəstənin müalicəsini davam etdiririk.
Histopatologiya nəticəsinə görə müalicənin davamına qərar verilir
Əgər pis xəstəlikdirsə, əgər birinci dərəcə deyilsə… Birinci dərəcələr yaxşı xəstəliklərdir. Əməliyyat etdikdə, hamısını alsanız, “Bu iş bitdi” deməkdir. Amma birinci dərəcə deyilsə, xüsusilə də, 3-cü və ya 4-cü dərəcədirsə, xəstələrimizə mütləq şüa terapiyası və ya kimyaterapiya nəzərdə tutulmalıdır.
Kəllə sümükləri sınıqlarının, kəllə sümüklərindəki zədələrin ən çox rast gəldiyimiz səbəbi travmalardır. Xüsusilə, döyüşən ordularda, əsgərlərdə odlu silahlarla yaralanmalar, başın, kəllənin odlu silahlarla yaralanmalara aid zədələnmələrini çox tez-tez görürük.
Bundan başqa bizim əməliyyatlardan sonra, təəssüf ki, istər beyin şişi olsun, istərsə də başqa bir səbəblə əməliyyat edərkən, əlbəttə ki, kəllə sümüyünü açırıq, bu sümüyü çıxarıb, sonra yenidən yerinə qaytarırıq. Ancaq bu sümük bəzən infeksiya tuta bilir, bitişməyə bilir, bəzi problemlər yarana bilir və onu yenidən çıxarmalı oluruq. Nəticə olaraq kəllədə bir qüsur meydana gəlir.
‘“Qüsurlu olsun və bu şəkildə qalsın” deyə düşünə bilərik. Amma əlbəttə, bunun bəzi fəsadları var. Birincisi, ən dəyərli orqanlarımızdan biri olan beyin müdafiəsiz qalır. Yəni, kəllə sümüyü yoxdursa, beyin hər an bir travma ala bilər.
Bundan başqa, kəllə sümüyü olmayan, kəllə sümüyü zədəli olan xəstələrdə atmosfer təzyiqinin təsiri ilə beynin quruluşunda bəzi yerdəyişmələr olur və beynin fiziologiyası pozulur. Bununla əlaqəli baş ağrısı, narahatlıq, xəstənin özünə inamsızlığı, qıcıqlanma, qayğı pozuntusu, zəiflik, gücsüzlük və nevroloji defisitlər görülə bilir. Buna görə xüsusilə də, bu böyük defektləri bağlamaq lazımdır.
Bəs onları necə bağlayabilərik?
Bunları bağlamaq üçün əsrlər boyu bir çox metoddan istifadə olunub. Hətta eramızdan əvvəl təxminən II minilliyə qədər gedib çıxır tarixi. Qızıl lövhələr, gümüş lövhələr, sümük parçaları, it sümüklərindən tutun, başqa insanların sümüklərindən istifadəyə qədər bir çox metod sınanıb.
İndiki dövrdə isə, xüsusilə də, son illərdə 5-6 metod ön plana çıxır. Bunlardan biri “sümük sementi” dediyimiz materialdır. Bundan başqa “polietilen” dediyimiz bir maddə var, bunu da istifadə edə bilərik. Və əlbəttə ki, titan da istifadə edirik. Əlavə olaraq “bio-seramidlər” dediyimiz maddələr var. Bunlarla da düzəldilə bilir.
Ancaq “Bunların ən yaxşısı hansıdır?” deyə soruşsanız, bunlardan ən yaxşısı individual olaraq kranioplastika əməliyyatları – bir şəxs üçün xüsusi olaraq zədənin bağlanmasıdır.
Çünki hər kəsin anatomiyası fərqlidir və hər bir insanı standart olaraq bağlamaq mümkün olmur. Fərdiləşdirmə metodları son dövrlərdə çox inkişaf etdi. Biz də bunu bir çox xəstəmizdə tətbiq etdik. Bu rəqəm təxminən 300-ə çatıb. Dünyada bunu ən çox tətbiq edənlərdən biri bizim klinikamızdır.
Bunu necə edirik?
Əvvəlcə xəstənin tomoqrafiyasını çəkdikdən sonra xəstə üçün xüsusi olaraq, bədəninin hansı hissəsi olmasından asılı olmayaraq sümük strukturun yerini tutacaq titan hazırlayırıq. İstəsək, kəllənin bütün sümüklərini hazırlaya bilərik. Ancaq bunu başqa metodlarla etmək, təəssüf ki, mümkün deyil.
Başqa metodlarla forma vermək çətin olan sahələr var… Onlar haralardır? Məsələn, göz çuxurunun yuxarı hissəsi, yan hissəsi, bundan başqa maksillər dediyimiz bu sinuslar, bu oval kəllə sümüyünün əyim bucağını vermək…
Kompüterlə hər cür formanı dizayn edib istehsal edirik və xəstələrimizə tətbiq edirik. Buna da fərdi kranioplastika əməliyyatı deyə bilərik.
