Hamiləliyin 6-cı, 9-cu aylarında xayalar böyrək ətrafından başlayaraq 9-cu ayın sonuna qədər torbada yerləşməyə başlayırlar.
Bəzən erkən doğulan uşaqlarda xayalar yerində yerləşməyə bilər.
Bu doğuşdan sonrakı 3 ay ərzində pediatr tərəfindən kontrolda saxlanılır. Yenə də yerləşim alması olmasa, bir il ərzində ildə bir dəfə olmaqla, yəni pediatrın göstərişi əsasında ultrasəs ilə təqib olunur. Yerləşmə olmadığı halda uyğun cərraha yönəldilir.
Xayaların normal torbada yerləşməsinin vacibliyi nədən ibarətdir?
Birincisi, kanserogen riskinin olması… Yəni xayalıq temperatur olaraq bədəndən 2 dərəcə daha aşağı olduğu üçün doğru bir yerləşim olmalıdır.
İkinci, ölçü geriləməsi ola bilər, yəni kiçik qala bilər və s.
Və spermagenez… İrəlidə sperma faizinin düşüşünə səbəb ola bilər. Bunun üçün cərrahimi yol, yoxsa müalicə yönlü… Artıq cərrahın qərarıdır.
Ən qorxulusu xaya burulmasıdır
Ən qorxduğumuz şey yetkinlik yaşında olanlarda və uşaqlarda xayanın burulmasıdır. Bu hərəkətli xayalarda olur.
Hərəkətli xaya enməmiş xayadırmı? Deyil. Bunlar yalançı kriptorxizmdir, “utancaq xaya” kimi də biruzə olunur. Bunun bilinməsində ultrasəsdə gələn xəstənin tipik şikayətləri belədir: qasıq nahiyəsində ağrı başlayır, daha sonra xayada kəskin ağrı kimi yekunlaşır.
Ultrasəs burada ən çox rol oynayan bir müayinə üsuludur. Nə üçün? Enməmiş xayası olan bir pasiyentin xayasının burulma riski olduğu üçün bu yöndə ağrı ilə bizə müraciət edən xəstələrdə uroloqların, uro-androloqların bizdən tələb etdiyi nədir? Xaya kordunda, yəni borusunda burulmamı var, xaya artımınınmı iltihabıdır, xayanın özününmü iltihabıdır, xaya artımının çıxıntısınınmı iltihabıdır? Bu 4 səbəbi, 5 səbəbi biz ayırd etməliyik. Bu da xəstənin təxirəsalınmaz əməliyyatmı olması?… Çünki xaya burulmasıdırsa, bu artıq 6 saat, 8 saat sonunda ya həmin xayanın alınmasına gətirib çıxara bilər, ya əməliyyatla geri döndərilməsinə. Çünki kəskin qan dövranı pozula bilər. Artıq nekroza uğramaq, yəni toxumanın ölümünə səbəb olur. Toxuma ölümü zamanı xayanın alınması tövsiyə olunur.
Xaya artımı iltihabıdırsa və ya çıxıntının burulmasına yönələn bir iltihabıdırsa, bu, adətən, təqib olunur. Yəni bu, uroloqlarımız daha yaxşı bilirlər.
Bizim önəmsədiyimiz kriptorxizmdə olan xəstələrin yerləşiminin də görülməsi ki, bu, saydığım fəsadların əsas səbəbi onlardır. Adətən, 15% hallarda bu, qarın boşluğunda, 25% hallarda qasıq kanalında, 60% hallarda preskrotal dediyimiz, yəni kisənin bir az üzərindən, yəni xayalığın bir az üzərində yerləşirlər.
Qarın boşluğunda olması kanserogen riski çox yüksək daşıyan bir ehtimaldır ki, uyğun bir şəraitdə planlı şəkildə əməliyyat olunmalıdır.
Qasıqda olması isə “yalançı xaya” deyilsə, retraktil, yəni “utanqac xaya” deyilsə, bir il ərzində enməzsə, artıq əməliyyat olması tövsiyədir və zorunludur.
Ona görə uşaqlarımızı düzgün pediatrlarımızın, uroloqlarımızın nəzarət altında, zamanında kontrollu şəkildə ultrasəs olunması, qasıq nahiyəsində istənilən ağrını hiss etdikdə diaqnostik baxış tövsiyə olunur.
Çünki hər qarnı ağrıyan uşaq appendisit olmaya bilər. Hər göbək altı ağrısı olan qaz, köp ağrısı ola bilər, xaya burulmasının ilkin ehtimalı da ola bilər. Bu mütləq inkar olunmalıdır ki, xoşagəlməz hallara gətirib çıxmasın.
Dr.Cavid Muradov, USM həkimi
