Prostat vəzisi sidik kisəsinin alt qismində yerləşən, içərisindən sidik kanalı keçən, şabalıd formasında olub, çəkisi təxminən 15- 20 qram olan bir orqandır.
Prostat vəzisi həm sidik ifrazat sistemi orqanıdır, həm də cinsiyyət sistemi orqanıdır.
Prostat vəzinin əsas görülən üç xəstəliyi haqqında məlumat verəcəyəm. Bunlar prostatit, yəni prostat iltihabı, prostatın xoşxassəli böyüməsi və prostat xərçəngidir. Prostat xəstəlikləri, ümumiyyətlə, bənzər simptomlar sərgiləməkdədir. Bu şikayətlər, yəni simptomlara əsas tez-tez sidiyə getmə, sidiyə çıxarkən yandırma, göynəmə, sidiyə çıxdıqdan sonra sidik kisəsini tam boşalda bilməmək hissi, sidik axımının zəifləməsi, təzyiqdə düşmə, gecələr sidiyə çıxma, qasıq və aralıq bölgəsində olan ağrılar və s. şikayətlər aiddir.
Prostatit
Prostatit prostat vəzi toxumasının iltihabıdır. İnfeksion və qeyri-infeksion səbəblərə bağlı olur. Kəskin və xronik forması vardır. Gənclərdə görülən prostatitlər daha çox cinsi yolla ötürülən infeksiyalara bağlı yaranır. Yarımçıq müalicə olunan və heç müalicə olunmayan prostatit ciddi problemlərə gətirib çıxarda bilər. Prostatit hər yaş qrupundakı kişilərdə görülə bilər.
Prostatın xoşxassəli böyüməsi
İkinci xəstəlik isə prostatın xoşxassəli böyüməsidir. Bu da prostat xərçəngi kimi daha çox yaşlı kişilərdə görülür. Yəni 40-45 yaşından sonra görülən xəstəliklərdir. Yenə də prostat xəstəliklərində olduğu kimi, bənzər şikayətlər sərgiləməkdədir. Prostatın xoşxassəli böyüməsini prostat xərçəngdən ayırd etmək üçün qanda PSA analizinə baxılır və barmaqla prostat müayinəsi olunur. Əgər PSA analizində yüksəlmə görülərsə və ya prostat müayinəsində şübhəli əlamətlər varsa, o zaman prostat biopsiyası almaq mütləqdir.
Prostat xərçəngi
Prostatın üçüncü və ən ciddi xəstəliyi olan prostat xərçəngi isə yenə də prostatın xoşxassəliyi böyüməsi kimi daha çox irəli yaşlar, yəni 40-45 yaşından sonra görülür. Digər iki xəstəlikdən fərqli olaraq ilkin mərhələlərdə çox az şikayət, simptom verməkdədir. Ona görə də prostat xərçəngində erkən diaqnoz önəmlidir. Yəni 50 yaşından sonra bütün kişilərdə mütləq şəkildə qanda PSA analizi baxılmalıdır. Əgər xəstə risk qrupundadırsa, 40-45 yaşından sonra PSA analizinə baxılmalıdır.
Prostat xərçəngində erkən diaqnoz önəmlidir və erkən ortaya çıxan prostat xərçəngində müalicənin effektivliyi daha yüksək olur.
Sidik daşı xəstəliyi böyrəklərin ən çox yayılmış xəstəliklərindən biridir.
Kişilərdə qadınlara nisbətən daha çox rast gəlinir. Bir az endemik xarakteri də vardır. Azərbaycanın müəyyən bölgələrində, məsələn, Şəkidə, Gəncədə, Lənkəranda daha geniş rast gəlinir.
Risk faktorları nələrdir?
Sidik daşı xəstəliyinin müxtəlif risk faktorları vardır. Bunlara piylənmə, az maye qəbulu, az hərəkətlilik, müxtəlif böyrəyin anomaliyaları zamanı rast gəlinir. Müəyyən hormonal xəstəliklər zamanı, məsələn, qalxanabənzər ətraf vəzləri xəstəliklərində, D vitamini çatışmazlığı zamanı, isti iqlimdə yaşayan insanlarda daha sıx rast gəlinir. Risk faktorları bunlardır əsas.
Hansı növləri var?
Müxtəlif təsnifatları vardır. Biz burada, əsasən, iki qrupa: tərkibində kalsium olan və olmayan daşlar.
Kalsium olan daşların nisbətən sərt daşlar sayılır. Kalsium oksalat, kalsium fosfat daşları bunlara misal göstərmək olar.
Tərkibində kalsium olmayan daşlar: ksantin ola bilər, sistin daşları, ən sıx sidik turşusu daşları var… Misal göstərmək olar bunları.
Əlamətləri nələdir?
Sidik daş xəstəliyinin yerləşdiyi yerə uyğun olaraq müxtəlif əlamətləri, şikayətləri ola bilər. Bunlara ağrıları göstərmək olar. Ağrılar da daşın yerləşdiyi yerinə görə dəyişir. Böyrəyə yaxındırsa, ancaq böyrəklə bağlı, xüsusən, sancılar ola bilər, küt ağrılar ola bilir. Sidik axarının aşağı 1/3-ə doğru yerini dəyişəndə həm böyrəkdə şikayətlər verir, həm də sidiklə bağlı. Məsələn, xəstə deyir ki: “Damcı-damcı sidiyə gedirəm.” “Sidiyə gedə bilmirəm” kimi yalançı bir şikayətləri olur. Halbuki, xəstələrin sidik kisəsi boş olub, sidik olmur. Sonra da ürəkbulanma, qusma ola bilər, infeksiyalaşarsa, qızdırma, üşütmə, titrəmələri ola bilər.
Hansı xəstəliklərdən fərqləndirmək lazımdır?
Buna tibbi olaraq differensial diaqnostika deyirik. Yəni hansısa bir xəstəliklərdən fərqləndirmək lazımdır. Burada ən sıx rastlaşdığımız həkim olaraq bel radikuliti dediyimiz sinir əzələ ağrısı, bel ağrıları ilə xəstələr daha çox bizə müraciət edir. Bunların bir çoxunu hətta xəstədən anamnez toplamaqla belə fərqləndirə bilirik ki, burada daha çox nevroloji, sinir əzələ ağrısıdır. Bununla yanaşı appendisit ola bilər, xolestit ola bilər, mədəaltı vəzin iltihabı xəstəlikləri ola bilər. Bunlardan ayırd etmək lazımdır.
Sidik daşı xəstəliyinin diaqnostikası və müalicəsi
Xəstədən ilkin olaraq ultrasəs müayinəsi, sidiyin ümumi analizi, bir də qanda kreatinə baxırıq. Daha sonra ehtiyac olarsa, kompüter tomoqrafiyadan keçirməklə daşın dəqiq yerini, sıxlığını təyin edib, sayını təyin edib, ona uyğun “Müalicəmi, əməliyyatmı?” təyin olunur.
Müalicə üsullarını iki qrupa ümumilikdə bölmək olar: konservativ və cərrahi müalicə üsulları.
Konservativ müalicə üsullarını daha çox böyrək daxilində ya da ki, kanala düşmüş daşlarda daşın düşməsi üçün təyin edilən müalicələrdir. Burada, xüsusilə, sidik kisəsində olan daşları ətraflı, daha geniş araşdırmağa ehtiyac var. Çünki sidik kisəsində daha çox əgər daş əmələ gəlirsə, bu bizə ilkin olaraq xəstənin sidik ifrazında bir problemi olduğu qənaətinə gəlirik. Xüsusən də, kişilərdə ətraflı olaraq prostat vəzi adenomasını araşdırırıq. Qadınlarda isə bir “Ginekoloji bir əməliyyat keçiribmi-keçirməyibmi?” aydınlaşdırıb ona uyğun bir müalicə təyin edirik.
Sidik daşı xəstəliyində əməliyyat növləri
Müxtəlif əməliyyat növləri vardır. Birincisi, daşqırma əməliyyatı dediyimiz DZDL – Distansion Zərbə-Dalğalı Litotripsiya əməliyyatı. Bu daha çox yumşaq daşlarda təyin olunur. İkinci, URSdediyimiz sidik axarı daşlarında kanaldan endoskopik alətlə girib axarda daşı qırma üsuludur. Üçüncü, fleksibl URS dediyimiz, yəni əyilə bilən bir alətlə böyrək içində daşları qırmaqdır. Sonra da perkutan nefrolitotripsiya dediyimiz dəridən böyrək içərisində yerləşdirilən bir borudan endoskopik yeyilərək daşların qırılıb xaric edilməsi üsuludur. Bu üsulların hərəsinin özünün müsbətləri, mənfiləri vardır. Daha geniş mövzular göstərişləri vardır.
Sidik daşı xəstəliyinin ağırlaşmaları
Müalicə olunmazsa, burada ən sıx rastlaşdığımız sidik yolu infeksiyalarıdır və bununla bağlı ağırlaşmalardır. Məsələn, sidikdə infeksiyalaşır, bu infeksiyalaşma kəskinləşir, irinləmə, hətta böyrəyin çıxmasına kimi gətirib çıxara bilər.
Pivə içmək daşın əmələ gəlməsini azaldırmı?
Pivə… Bu fikir birinci hardan gəlib, o barədə bir-iki cümlə deyim, düşünürəm. Pivə içməklə bir müddət sonra xəstələrdə sidik ifrazı yaranır, tez-tez sidiyə getmə yaranır və bu fikirdən dolayı düşünürlər ki, bu tez-tez getmə bədəndəki duzları atır, daşların da düşməsinə səbəb olur. Amma burada qaçırdığımız başqa bir nöqtə var: uzunmüddətli pivə içmək, birinci, tibbi olaraq dehidratasiya dediyimiz bədənin susuzlaşmasına səbəb olur, ikinci də ki, piylənməyə gətirib çıxarır. Bu iki faktorun hər ikisi gələcəkdə daşın əmələgəlmə ehtimalını artıran faktorlardandır. Daha sonra pivənin tərkibində mayepurindeyilən maddə var, onun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu purin də böyrəyimizdə daşın əmələ gəlməsini əngəlləyən sitrat dediyimiz maddənin azalmasına gətirib çıxarır. Bu da son nəticədə daşın əmələgəlmə ehtimalını artırır. Ona görə pivə tövsiyə etmirik.
Eyni miqdarda içdiyimiz maye ilə eyni miqdarda içdiyimiz pivənin tibbi olaraq ciddi bir fərqi yoxdur. Yəni bunu xəstələrimizin bilməsini istəyirik.
Bol maye qəbul etməyi tövsiyə edirik xəstəyə. Gündəlik 2-3 litr. Daha dəqiqi 2-2.5 litr yarım sidik xarici olacaq şəkildə bir maye qəbul etmək tövsiyə edirik.
İkinci, arıqlamaq, amma həkim nəzarətində arıqlamaq. Çünki kontrolsuz arıqlamaq qidada zülalın azaldılması ilə olan bir pəhriz gələcəkdə tam tərsinə daşın əmələ gəlməsi ehtimalını artıra bilir.
Planımızda olan daş poliklinikası dediyim bir poliklinika yaratmağı düşünürük. Orada endokrinoloq, dietoloq, nefroloq və uroloqun nəzarətində xəstə ətraflı araşdırılır. Daş analizləri verilir, müəyyən qan analizləri var və 24 saatlıq sidiyə baxıb ona uyğun müəyyən tövsiyələr verilir.
Hamiləliyin 6-cı, 9-cu aylarında xayalar böyrək ətrafından başlayaraq 9-cu ayın sonuna qədər torbada yerləşməyə başlayırlar.
Bəzən erkən doğulan uşaqlarda xayalar yerində yerləşməyə bilər.
Bu doğuşdan sonrakı 3 ay ərzində pediatr tərəfindən kontrolda saxlanılır. Yenə də yerləşim alması olmasa, bir il ərzində ildə bir dəfə olmaqla, yəni pediatrın göstərişi əsasında ultrasəs ilə təqib olunur. Yerləşmə olmadığı halda uyğun cərraha yönəldilir.
Xayaların normal torbada yerləşməsinin vacibliyi nədən ibarətdir?
Birincisi, kanserogen riskinin olması… Yəni xayalıq temperatur olaraq bədəndən 2 dərəcə daha aşağı olduğu üçün doğru bir yerləşim olmalıdır.
İkinci, ölçü geriləməsi ola bilər, yəni kiçik qala bilər və s.
Və spermagenez… İrəlidə sperma faizinin düşüşünə səbəb ola bilər. Bunun üçün cərrahimi yol, yoxsa müalicə yönlü… Artıq cərrahın qərarıdır.
Ən qorxulusu xaya burulmasıdır
Ən qorxduğumuz şey yetkinlik yaşında olanlarda və uşaqlarda xayanın burulmasıdır. Bu hərəkətli xayalarda olur.
Hərəkətli xaya enməmiş xayadırmı? Deyil. Bunlar yalançı kriptorxizmdir, “utancaq xaya” kimi də biruzə olunur. Bunun bilinməsində ultrasəsdə gələn xəstənin tipik şikayətləri belədir: qasıq nahiyəsində ağrı başlayır, daha sonra xayada kəskin ağrı kimi yekunlaşır.
Ultrasəs burada ən çox rol oynayan bir müayinə üsuludur. Nə üçün? Enməmiş xayası olan bir pasiyentin xayasının burulma riski olduğu üçün bu yöndə ağrı ilə bizə müraciət edən xəstələrdə uroloqların, uro-androloqların bizdən tələb etdiyi nədir? Xaya kordunda, yəni borusunda burulmamı var, xaya artımınınmı iltihabıdır, xayanın özününmü iltihabıdır, xaya artımının çıxıntısınınmı iltihabıdır? Bu 4 səbəbi, 5 səbəbi biz ayırd etməliyik. Bu da xəstənin təxirəsalınmaz əməliyyatmı olması?… Çünki xaya burulmasıdırsa, bu artıq 6 saat, 8 saat sonunda ya həmin xayanın alınmasına gətirib çıxara bilər, ya əməliyyatla geri döndərilməsinə. Çünki kəskin qan dövranı pozula bilər. Artıq nekroza uğramaq, yəni toxumanın ölümünə səbəb olur. Toxuma ölümü zamanı xayanın alınması tövsiyə olunur.
Xaya artımı iltihabıdırsa və ya çıxıntının burulmasına yönələn bir iltihabıdırsa, bu, adətən, təqib olunur. Yəni bu, uroloqlarımız daha yaxşı bilirlər.
Bizim önəmsədiyimiz kriptorxizmdə olan xəstələrin yerləşiminin də görülməsi ki, bu, saydığım fəsadların əsas səbəbi onlardır. Adətən, 15% hallarda bu, qarın boşluğunda, 25% hallarda qasıq kanalında, 60% hallarda preskrotal dediyimiz, yəni kisənin bir az üzərindən, yəni xayalığın bir az üzərində yerləşirlər.
Qarın boşluğunda olması kanserogen riski çox yüksək daşıyan bir ehtimaldır ki, uyğun bir şəraitdə planlı şəkildə əməliyyat olunmalıdır.
Qasıqda olması isə “yalançı xaya” deyilsə, retraktil, yəni “utanqac xaya” deyilsə, bir il ərzində enməzsə, artıq əməliyyat olması tövsiyədir və zorunludur.
Ona görə uşaqlarımızı düzgün pediatrlarımızın, uroloqlarımızın nəzarət altında, zamanında kontrollu şəkildə ultrasəs olunması, qasıq nahiyəsində istənilən ağrını hiss etdikdə diaqnostik baxış tövsiyə olunur.
Çünki hər qarnı ağrıyan uşaq appendisit olmaya bilər. Hər göbək altı ağrısı olan qaz, köp ağrısı ola bilər, xaya burulmasının ilkin ehtimalı da ola bilər. Bu mütləq inkar olunmalıdır ki, xoşagəlməz hallara gətirib çıxmasın.
Cinsi zəiflik və elmi adı ilə Erektil disfunksiya nədir? Kişi cinsiyyət orqanının cinsi əlaqə üçün yetərli dərəcədə sərtliyinin olmaması və ya bu sərtliyin qorunub saxlana bilməməsinə deyilir.
Əslində tez-tez görülən bir haldır.Ancaq təəssüf ki, bu şikayətdə olan kişilərin sadəcə az bir qismi həkimə müraciət etməkdədir.
Əslində cinsi zəiflik bir xəstəlik deyil, sadəcə hər hansı altda yatan bir xəstəliyin əlaməti olaraq baxsaq, daha doğru olar.
Psixogen mənşəli sərtləşmə problemi
İki forması ayırd edilir: psixogen və orqanik cinsi zəiflik. Psixogen cinsi zəiflik daha çox gənc yaşlarda görülür. Ən mühüm psixogen faktorlardan biri “performans anksiyetesi”dir. Yəni “qarşı tərəfi tam məmnun edə bilməmə” narahatlığıdır. Digər səbəblər arasında isə daha öncə keçirilmiş uğursuz bir cinsi əlaqəyə bağlı yaranan psixoloji travma, qeyri-kafi cinsi bilgi, təzyiq altında böyümə, ailədə olan problemlər, həyat yoldaşı olan ani münasibət pozğunluqları və ya həyatında yeni baş verən mühüm dəyişikliklər, məsələn: hamiləlik, doğum, maddi çətinliklər və ya iş yerini itirməsi…
Orqan mənşəli cinsi zəiflik
Orqanik cinsi zəiflik isə alta yatan bir və ya bir neçə xəstəliyə bağlı ola bilər. Bu səbəblərdən ən başda gələni damar zədələnməsinə səbəb ola bilən şəkər xəstəliyi, yüksək təzyiq və ya bəzi ürək, qan-damar sistemi xəstəlikləri, qandakı xolesterin yüksəlməsi və ya digər zərərli yağların yüksəlməsi, bəzi nevroloji xəstəliklər, endokrin pozğunluqlar, əsasən də, testosteron hormonunun düşməsinə səbəb ola bilən endokrin pozğunluqlar, bəzi keçirilmiş çanaq bölgəsindəki cərrahilər, hətta istifadə etdiyimiz bəzi dərmanların yan təsiri olaraq da cinsi zəiflik görülə bilər.
Bəzi anatomik deformasiyalar anadangəlmə və ya sonradan qazanılmış da ola bilər. Bunlar da cinsi zəifliyə səbəb ola bilər. Məsələn, cinsiyyət orqanının kiçik olması, cinsiyyət orqanının əyriliyi, epispodiya, hipospadiya kimi dediyimiz xəstəliklər.
Son olaraq bunu demək istəyirəm ki, cinsi zəiflik müalicə ola bilən bir problemdir. Önəmli olan isə altda yatan səbəbi doğru olaraq aşkara çıxarmaqdır.
Bu gün sonsuzluq haqqında danışacağam. Daha doğrusu, kişi sonsuzluğu haqqında.
Sonsuzluq nədir?
Sonsuzluq 1 il ərzində evli cütlüyün müntəzəm və qorunmasız bir şəkildə, yəni heç bir kontraseptiv istifadə etmədən cinsi əlaqədə olmasına baxmayaraq, hamiləliyin olmamasına deyilir.
Təəssüf ki, çox zaman sonsuzluq qadınla əlaqələndirilir. Ancaq 50% altda yatan kişi faktoru da vardır.
Kişilərdəki sonsuzluğu aşkara çıxarmaq çox bəsitdir. Sperma analizi ilə ortaya çıxa bilər.
Sperma analizinin keyfiyyətinin pozulmasına gətirib çıxara biləcək kişilərdə bir çox səbəb vardır. Bunlar sidik-cinsiyyət sisteminin anomaliyaları ola bilər, bəzi genetik xəstəliklər ola bilər və ya şüa, ya da kimya terapiya alan xəstələrdə görülə bilər, bəzi onkoloji xəstəliklərə bağlı görülə bilər, varikoseldə, daha sonra bəzi endokrin pozuqluqlarda da sperma analizinin keyfiyyətinin pozulması görülə bilər.
Ancaq 30% hallarda sperma analizinin keyfiyyətinin pozulmasına gətirib çıxara biləcək heç bir xəstəlik, yəni altda yatan heç bir xəstəlik aşkar edilə bilmir. Aşkar edəbildiyimiz səbəblər arasında isə ən başda gələni varikoseldir.
Varikosel bir damar xəstəliyidir. Xaya və toxum ciyəsi venalarının genişlənməsidir. 90% hallarda sol tərəfdə olur.
Müalicəsi isə çox bəsitdir. Cərrahidir müalicəsi. Mikro cərrahiyyə ilə genişlənmiş damarları, yəni venaları bir-bir aşkara çıxarıb bağlayırıq. Əməliyyat çox qısa sürür. 30-40 dəqiqə sürür. Xəstə eyni gün evə yazılır. Bir müddət sonra kontrola gələn xəstələrdə 70-80% hallarda sperma analizində düzəlmə, keyfiyyətin artması olduğunu görürük.
Yekun olaraq söyləsəm… Sonsuzluq olan cütlüklərdə qadın ginekoloq müayinəsində olduğu kimi, kişi də mütəxəssis uroloq-androloq müayinəsindən keçməlidir.
Bugünkü danışacağımız mövzu “Prostat vəzi xəstəliyi”, yəni el arasında, “prostat vəzi adenoması” deyilən bir xəstəlik barədə danışacağıq. “Bu xəstələr hansı şikayətlərlə müraciət edirlər? Müalicəsi nədir? Əməliyyata nə zaman göstərişi var?” bu barədə danışacağıq.
Prostat vəzi xəstələri, adətən, yəni şikayətləri tezləşmiş sidik ifrazı, çətinləşmiş sidik ifrazının şırnağının zəifləməsi, gecələr tez-tez sidiyə durma, bəzən “Sidiyə getdim, qalıq sidiyim qaldı”, təkrar yenə də sidiyə getmək hissiyatı olması şikayətləri ilə müraciət edirlər.
Bu halda bizim ilkin olaraq müayinəmiz, bir ultrasəs müayinəsi, prostatın qan analizi dediyimiz, PSA analizi dediyimiz, o göstərici xüsusilə yoxlanılır və sidiyin ümumi analizi, yəni bunlar yoxlanılır. Bunlarda bir dəyişiklik varmı, yoxmu, xüsusən də, PSA analizi dediyimiz əgər normaldırsa, xəstə şikayəti varsa, müalicə dəyərləndirilir ilkin olaraq. Ultrasəs müayinəsində də əgər normaldırsa, yəni belə deyim.
Yox, ultrasəs müayinəsinə müəyyən dəyişiklər ola bilər ki, birbaşa müdaxilə tələb edən dəyişikliklər ola bilər. Bunlar da nədir?
Xəstələri də əsas düşündürən, məsələn, xəstə gəlir həyəcanla ki, “100 qram prostatım var, mən əməliyyatlığam!” deyilir.
Prostatın böyüklüyü əməliyyata göstərişdirmi?
Qram heç vaxt, biz xəstələrimizə izah edirik ki, əməliyyat göstərişi deyil. Burada böyümüş prostatın, içindən keçən kanalın nə dərəcədə sıxdığı daha önəmlidir. Ola bilər ki, xəstənin 100 qram, 150 qram prostatı var, amma ciddi bir şikayəti yoxdur. Onu da məntiqlə izah edirik ki, prostat daha çox çölə doğru böyüyür, içindən çıxan kanalı sıxmadığına görə xəstənin heç bir şikayəti yoxdur. O xəstəyə deyirik ki, yəni yanaşı da qalıq sidiyi yoxdursa, daşı yoxdursa, deyirik sadəcə nəzarətdə qalın.
Amma ola bilər ki, 35-40 qram prostatı var, amma prostatı içəri doğru böyüb, kanalını sıxır, bu xəstələrdə ciddi şikayətlər verə bilir. Bu halda artıq dərman müalicəsimi, əməliyyatmı bir araya girir. Təbii ki, əgər PSA analizi dediyimiz analiz normaldırsa, birinci, bir dərman müalicəsi təyin edirik. 2 həftəlik müalicə yazırıq, 10-14 gün sonra təkrar kontrola çağırırıq. Həm şikəyətlərini, həm qalıq sidik varmı, yoxmu, o hal təkrar müayinə olunur, kontrol olunur, rahatlama varsa şikayətlərində, deyirik ki, dərmanla davam edirsiniz.
“Hə, doktor”, bəzən xəstələr deyir ki, “hansı nöqtəyə qədər dərmandan davam edirik, nə qədər içəcəyəm bu dərmanı?” Əslində bunun kitabi bir rəqəmi yoxdur, “Filan ay için, filan qədər için”. Ona əsas deyirəm ki, bu dərmanı bir az da siz müəyyən edəcəksiniz. Yəni izah edirik ki, şəkər dərmanı kimi bir şeydir. İçirsən, şəkərin normaldır, içmirsən şəkərin yüksəlir. Bu da belədir, içirsən, prostat əzələlərini boşaldır, sidiyə rahat gedirsən, içmirsən dərmanı pis gedirsən. Bunu uzun müddət içirsiniz.
Prostat vəzi əməliyyatı nə zaman aktuallaşır?
Bir nöqtəyə çatır ki, artıq o nöqtədə dərman təsir eləmir. Onda artıq əməliyyat variantı araya girir. Yəni bu müddət ərzində də, yəni şikayətin olmasa belə, yenə də nəzarətdə qalmağı tövsiyə edirik xəstələrimizə. Yəni bir az burada şikayətlər, xəstədən xəstəyə dəyişilir. Xəstə var ki, deyir heç bir şikayətim yoxdur, amma müayinədə görürsən qalıq sidiyi var, sidik kisəsinin həcmində artma var. Burada deyirsən ki, “Artıq şikayətin subyektivdir. Dərmandan çox da fayda almırsan, sən məmnun olsan da belə.”
Çünki bu halın özü də bir az qorxulu və sevmədiyimiz bir haldır. Qorxulu tərəfi odur ki, yəni iş təkcə prostatdan ibarət deyil, gərək sidik kisəsinin də yığma qabiliyyəti yaxşı olsun.
Bəzən 300-400 ml qalıq sidiklə gələn xəstələr var ki, onlara, düzdür, ilk öncə kateter qoyub sidik kisəsini rahatladıb sonra əməliyyat edirik. Amma bəzən 1,5L, 2L qalıq sidiklə gələn xəstələr olur ki, onlara deyirik ki, “Artıq 70/100, 80/100 əməliyyatdan fayda almama ehtimalın var. Çünki çox gecikdirilib, sidik kisəsi divarları nazilib, sidik kisəsi atoniyası deyirik tibbi olaraq buna… Biz yolu əgər açsaq da, belə sidik kisəsi pis yığacaqsa, yenə də pis gedəcəksiniz”.
Bu nöqtədə hərə fərqli yanaşır. Bunu belə deyim… Çünki xəstə var ki: “Ay Doktor, 70-80% pis sidiyə getmə ehtimalı varsa, boşu boşuna əməliyyat olunmuram. Mən ömürlük şlanqla yaşayıram.” Çünki o işin sonu daimi kateter dediyimiz, hətta daimidirsə, göbək altından dediyinizin indi el arasında, sidik kisəsinə sistastoma taxılır onunla yaşayırlar. Ayda 1 dəfə dəyişilir.
Adam da var ki: “Doktor, 10% də olsa, 20% olsa kateterdən canımı qurtarma ehtimalım varsa, əgər mən əməliyyat şansını dəyərləndirirəm.”
Nə zaman mütləq əməliyyat olmalıdır?
Bir-iki əməliyyata mütləq göstərişlərimiz var ki, burada, yəni belə deyim, çox halda xəstə ilə həkim yanaşı qərar verir. Müəyyən göstərişlər var ki, yəni mütləqdir bu halda. Nədir?
Sidik kisəsində daş olarsa, bu, mütləq əməliyyat göstərişi sayılır. Təkrarlanan sidik yolu infeksiyaları olur ki, burada artıq heç bir müalicə filan fayda vermir. Burada da əməliyyat göstərişi… Bir də müalicə almasına baxmayaraq, şikayətlərində yaxşılaşma olmayan, qalıq sidiyində azalma olmayan xəstələr də, bunlar mütləq göstərişlər sayılır.
Qalan digər hallar bir az da xəstə ilə həkim, bir yerdə qərar verir. Nədir?
Məsələn, xəstə var ki: “Doktor, mən illərlə dərman içirəm. Artıq yorulmuşam dərman içməkdən. Birdəfəlik canımı bu işdən qurtarmaq istəyirəm” elə deyim. Bu halda artıq həqiqi dəyərləndirilir son olaraq bir də. Ultrasəs müayinəsi olsun, qan analizləri olsun ki, “Həqiqətən, bu insan, bu pasiyent dərmandan fayda almırmı?” – onu son olaraq, diaqnostik olaraq, müayinələr olaraq təsdiqlənir. Hə, o halda əməliyyat artıq qərara alınır.
Prostat biopsiyası
Bir də prostat biopsiyası. Bəzən pasiyentlərimiz bundan daha çox çəkinirlər. “Prostat biopsiyası nədir, kimlərə olunur, göstərişləri nədir?” – belə deyim.
Yəni, PSA indi ortalama, indi analizlərdə də 4 yazılır, indi bu yaşa görə bəzən son ədəbiyyatlarda da 3,5-ə qədər belə edirmələr var. Loru dildə götürək, 4-dən yüksəkdirsə, yəni yaşı da orada daha məsələn, cavanlarda daha da aşağı 2,5 belə, 3,5 belə qəbul elədiyimiz yaşına uyğun xəstələrimiz var, yüksəkdirsə, onlara prostat biopsiyası tövsiyə edirik. Bir də ki, barmaqla müayinədə, “rektal müayinə” dediyimiz əgər sərt düyün əllənirsə, burada mütləq prostat biopsiyası xəstəyə vacibdir.
Hə, PSA analizi yüksəkdir, bizim xəstələr daha çox çəkindiyi nöqtə odur, yüksəkdir – “Məndə 100 faiz onkoloji bişey var!” Bu o demək deyil.
Xəstə var ki, infeksion bir proses fonunda PSA yalançı yüksəlib 20, 30 PSA olan xəstələr var ki, biopsiya edirik təmiz çıxır. Yəni “benign prostat” dediyimiz xoşxassəli prostat böyüməsi çıxır, prostatit toxuması çıxır. Amma xəstə də var ki, 4 PSA ilə, 5 PSA ilə biopsiya edirik, onkoloji bir şeylər çıxa bilir.
Burada xəstələrə izah edirik ki, PSA sadəcə bir həkim üçün… “Bu xəstəyə birbaşa müalicə yazmaq olarmı, olmazmı?”, ya da ki, “Birbaşa əməliyyat eləmək olarmı, olmazmı?” – Yəni, bizim üçün daha çox vacibdir.
Dediyim kimi PSA-sı yəni yüksək olub, normal gələn xəstələrimiz kifayət qədər var. PSA-sı kiçik olub, 4-dür, 5-dir… Amma onkoloji çıxan xəstələr də var. Ona görə PSA bizim üçün xəstələrə həmişə deyirəm “Daha çox sizə deyil, bizim üçün lazımdır ki, sizə birbaşa bir əməliyyat eləmək olarmı, olmazmı?”
Ya birbaşa xəstə tutaq ki, müalicəlik durumdadır. Yəni əgər PSA yüksəkdirsə, birbaşa müalicə eləmək tibbi olaraq doğru deyil. Gərək səbəbini dəqiqləşdirək ki, “Bu niyə yüksəkdir?”
Çox şeydən yüksələ bilir, yəni adi bir soyuqdəymə keçirib, qızdırması olub, pis sidiyə getmə, xoşxassəli prostat böyüməsində də arta bilir və nəhayət xoş olmayan xəstəliyində prostat vəzinin onkolojisində arta bilir. Bunun dəqiqləşdirmənin yeganə yolu prostat biopsiyasıdır. Dəqiqləşdiririk, “Nəyə bağlı artıb?”, ona uyğun da müalicəmizi aparırıq.
Çünki qısaca xoşun xoş müalicəsi var, bədin bəd müalicəsi var, belə deyim. Yəni bu qismi dəqiqləşdirdikdən sonra artıq əməliyyat hissəsi danışılır ki, əməliyyatlıqdırsa, xəstələr də burada çox yəni maraqlandıran suallar ki: “Əməliyyat olundum… Əməliyyatdan sonra məni nələr gözləyir?” suallarıdır.
Prostat vəzi əməliyyatı və əməliyyatdan sonra
Yəni, əməliyyat nə qədər endoskopik olsa da… İndi biz daha çox endoskopik əməliyyatlar edirik. Yəni qramı burada vacibdir, əlbəttə ki. Çox-çox böyüklərdə açıq əməliyyat elədiyimiz xəstələr də olur. Biz daha çox burada endoskopik barədə məlumat verəcəyik ki, endoskopik əməliyyatdan sonra xəstələrdə nə narahatçılıqlar ola bilir, nələr gözləyir xəstələri?
Yəni burada bəsit olaraq belə izah edirəm ki, nə qədər endoskopik olsa da, içəridə bir yara var. Bu yaraya bağlı sizdə narahatçılıqlar olacaq. Nədir?
Tez-tez sidiyə getmə ola bilər, yanma, göynətmə ola bilir sidikdə, ilk başda sidikdə qan daha çox necə olur? Məsələn, bir damcı qan gəldi, təmiz sidik gəlir, yox, təmiz sidik gəlir axırda 1, 2 damcı qan gəlir. Bunlar hamısı bu gedişatda normaldır.
Sidik qaçırtma daha çox xəstələri narahat edir. Bunlar çox belə uzunmüddətli davam edən, açığı elə gördüyüm yoxdur yəni. Qısa müddətli ola bilir. Çünki nə qədər də olmasa, bu yaşına qədər deyirəm xəstəyə ki, sidik saxlamasında prostat da bir maneə kimi iştirak edirdi. Prostat yeri indi kəsilib, genişləndirilib, güc birbaşa sidik kisəsi yığılanda klapana düşür. Klapan bu rejimə öyrəşənə qədər bir müddət olacaq. Buna fiziki gərginlik, yəni daha çox “gərginlik sidik saxlamazlığı” deyilir belə deyim. Yəni asqıranda, öskürəndə olur, oturmusan, durmaq istəyəndə olur, məsələn, bu. Klapan bərkiyənə qədər, sidik saxlayan əzələlər bərkiyənə qədər bir müddət olur. Bunlar da zamanla tam keçib gedir belə deyim.
Adətən, deyirəm ki, ən uzun müddətdə narahat eləyən, adətən, yanma, göynətmə olur sidikdə. O da ki, içəridəki yaranın tam sağalması, yəni 2 ay, 3 ay xəstədən xəstəyə dəyişilir, çəkir. Amma yüngülündə dediyim kimi xəstələrə izah edirik ki, bir şey eləmirik, sadəcə nəzarətdə qalır. Əvvəldə bir damcı yandırırdı, axırda bir damcı göynətdi, bunlarda bir şeyə ehtiyac yoxdur. Amma “Bütün sidik yandırır!”, ya da “Normal idi, indi artdı, doktor!” deyir. Hə, onda bir sidiyin analizinə baxırıq, ehtiyac olarsa, bəzən sidiyin əkilməsinə baxırıq, bakterioloji müayinəyə baxırıq ki, çıxan infeksiyaya uyğun bir müalicə aparılır və o göynətmələri sakitləşir.
